کتیبه داریوش
درباره کتیبه داریوش
سنگ نگاره بیستون ارزشمندترین سند تاریخی مکتوب به زبان فارسی باستان است که با ترجمه‌های بابلی و ایلامی، به یادگار مانده است؛ به همین اعتبار هم می‌تواند نخستین اثر ایرانی باشد که به زبان‌های دیگر ترجمه شده است.
در این نگاره، داریوش شاه، تاجی کنگره دار بر سر و پیراهنی با دامنی بلند بر تن دارد؛ ریش او مجعد و به فرمی چهار گوشه تزیین و پیراسته شده است؛ دست راست را به نشان احترام بالا برده، کمانی نیز در دست چپ گرفته است؛ در این صحنه که گویی صحنه نبردی را تصویر کرده‌اند، پای چپ داریوش بر سینه گئومات مغ (شاه دروغین) قرار دارد؛ گئومات مغ یکی از مشهورترین شورشیان بوده که بردیا، برادر کمبوجیه را به قتل رسانده و خود را به دروغ و دغل به عنوان شاه معرفی کرده بود.
در کتاب «تحریر ایلامی: کتیبه داریوش بزرگ در بیستون» آمده است؛ «کتیبه بیستون شرح نبردهای داریوش در سرکوب شاهان دروغین (به گفته کتیبه) در سال نخست پادشاهی او است. این نبردها از زبان خود داریوش، به ترتیب تاریخی و در الگویی مشخص روایت می‌شود که در آن، زمان دقیق نبردها (به روز و ماه)، مکان دقیق نبردها، نام و تبار سرکرده شورشیان (شاه دروغین) و نام و تبار دروغین و سرزمین/ مردمی که او به نا حق مدعی آنها است و نام و تبار سرداری که داریوش به نبرد شاه دروغین فرستاده است (در صورتی که خود داریوش فرمانده نبرد نباشد) ذکر می‌شود» (علی یاری بابلقانی، سلمان (۱۳۹۴)، مرکز: تهران).
نوشتار این رویداد، با سه تحریر؛ خط میخی و زبان ایلامی، خط میخی و زبان بابلی و خط میخی و زبان فارسی باستان نوشته شده است، این کتیبه نقش برجسته‌های فراوانی را در بر می‌گیرد که این نقش برجسته‌ها و حجاری‌های موسوم به کتیبه داریوش اول، در غایت زیبایی و تناسب هنری و به دست هنرمندانی سنگ تراش نگاره شده‌اند که در جزئی‌ترین انحناها و ریزترین عناصر تصویری نیز، می‌توان به ظرافت کاری و هنرمندی این حجاران باستانی پی برد؛ چنان که هنگام کار بر روی این کتیبه، اقدام به مرمت درزها، ترک‌ها و حفره‌های روی صخره بیستون کرده‌اند.
کتیبه داریوش اول در بیستون، که گاهی با نام کتیبه بیستون از آن یاد می‌شود، طولانی‌ترین کتیبه زبان فارسی باستان در سرتاسر جهان است و می‌توان وسعت امپراتوری، اسامی مکان‌ها، وقایع تاریخی، نحوه زمام داری داریوش و بسیاری اطلاعات دیگر را از آن استخراج کرد.
پشت سر تصویر داریوش شاه، شمایل‌های وینده فرنه و گئوبروه تصویر شده‌اند، که اولی کماندار مخصوص شاه و دومی نیزه دار مخصوص شاه بوده‌اند؛ این دو تن ملازمان مخصوص داریوش شاه بوده، در کشتن و مغلوب کردن گئومات مغ به داریوش اول یاری رسانده‌اند.
پشت سر تصویر گئومات مغ، که دستانش را به حالت تسلیم و التماس گشوده است، شمایل‌های نُه نفر اسیر نیز حجاری شده‌اند؛ این اسیران با دستانی بسته و با گردن‌هایشان که در زنجیر کرده‌اند، نمادی از زبونی و شکست گئوماته و افرادش را نشان می‌دهند؛ در بالای سر گئوماته و اسیران، نام شورشیان و همچنین نام و نقش سرکرده شورشیان و مکان شورش و محل سرکوب آنان به سه زبان ذکر شده است.
تصویر نمادینی از اهورا مزدا نیز، در بالای سر اسیران و در حال اهدای حلقه قدرت به داریوش اول حجاری و تصویر شده است و داریوش شاه هخامنشی نیز، دست خود را به نشانه احترام به اهورا مزدا و به نشانه نیایش وی بالا برده است.
کتیبه داریوش کجاست؟
کتیبه داریوش در مجموعه تاریخی، باستانی و ثبت جهانی شده بیستون قرار دارد که یکی از مجموعه‌ها و موزه‌های تاریخی و پر ارزش در ایران و سرتاسر جهان است.
مجموعه بیستون با تمام مکان‌ها، آثار و جاذبه‌های گردشگری خود در دامنه کوه بیستون، در جوار شهر کنونی بیستون و بر مسیر اصلی بزرگراه همدان به کرمانشاه واقع شده است، بنابراین دسترسی به این مجموعه و میراث بی‌همتا به نسبت آسان است و در موقعیت به نسبت نزدیکی از بسیاری مراکز شهری و مراکز استانی در سرتاسر کشور قرار گرفته است.
فاصله و زمان مورد نیاز برای رسیدن به مجموعه بیستون و بازدید از کتیبه بیستون از برخی از مهم‌ترین نقاط شهری به شرح زیر است:
- فاصله کتیبه بیستون از شهر هرسین سی کیلومتر و سی دقیقه است.
- فاصله کتیبه بیستون از شهر کرمانشاه سی و پنج کیلومتر و سی و پنج دقیقه است.
- فاصله کتیبه بیستون از شهر تهران چهارصد و شصت کیلومتر و شش ساعت است.
- فاصله کتیبه بیستون از شهر همدان صد و پنجاه کیلومتر و دو ساعت و بیست دقیقه است.
کتیبه بیستون مربوط به چه زمانی است؟
کتیبه بیستون که نخستین متن شناخته شده متعلق به ایران باستان است چنان که از نام آن نیز بر می‌آید متعلق به داریوش هخامنشی، داریوش یکم یا داریوش کبیر و داریوش اول است.
داریوش چهارمین شاه سلسله هخامنشیان بوده که در سال ۵۲۲ پیش از میلاد (۲۵۴۵ سال پیش از امروز) بر تخت سلطنت نشست و این کتیبه چنان که رسم بوده و نیز به دلیل پیروزی بر گئومات مغ، به یقین در اولین سال‌های تاج گذاری داریوش حجاری شده است.
پس از جریان شورش و شکست گئومات مغ، شرح جنگ‌های دیگری آمده است که داریوش اول بر ضد حکام و بزرگان شورشی دیگر انجام داده و به پیروزی رسیده است، در قسمت پایانی کتیبه، نفرینی به این شرح حک شده است که؛ «هرکس این کتیبه را محو کند به نفرین اهورا مزدا دچار آید».
گالری تصاویر کتیبه داریوش
