کرمانشاه
درباره کرمانشاه
شهر کرمانشاه، مرکز استان کرمانشاه در امتداد خط زاگرس و بر روی یال آن قرار دارد. کرمانشاه مهم‌ترین شهر در میان مجموعه مراکز استان‌ها در غرب ایران است که دارای آب و هوایی معتدل و نیمه کوهستانی است.
محدوده شهر کرمانشاه در بین کوه‌های طاق بستان، سفید کوه و فرخشاد محصور است؛ مهم‌ترین راه ارتباطی و کهن‌ترین جاده‌‌ای که شرق میان رودان را به غرب آن متصل می‌کرد از این شهر می‌گذشته است.
همسایگی کرمانشاه با عراق و قرارگیری در مرکز یک چهار راه تاریخی، از زمان‌های گذشته تا امروز، این شهر را تبدیل به مرکزی برای مسافران، زائران و کاروانیان کرده است.
ریشه نام شهر کرمانشاه
نام شهر کرمانشاه در عصرها و دوره‌های مختلف، با توجه به نوع حاکمیت‌ها، فرهنگ و زبان آن حکومت‌ها تغییرات زیادی کرده است؛ نام کرمانشاه که امروزه در زبان کُردی با واژه «کرماشان» خوانده می‌شود، در باستانی‌ترین و قدیمی‌ترین صورت زبانی‌اش، به نام «الیپی» خوانده می‌شد؛ نامی که در دوره فرمانروایی کاسی‌ها به کرمانشاه داده شده بود.
به هر روی در دوره هخامنشیان از کرمانشاه با نام‌های «کامبادان»، «کارمیسین»، «کارمیشین»، «کرمینشان» و … یاد شده است. برخی نیز نام شهر کرمانشاه را منسوب به بهرام چهارم می‌دانند که حاکم شهر کرمان بوده و پس از ساخت کرمانشاه ، نام «کرمانشاه» را به معنای «کرمانِ شاه» یا کرمانِ متعلق به بهرام شاه به بهرام چهارم برمی‌گردانند.
گروهی از زبان شناسان نیز، نام کرمانشاه را به لفظ «کرمانج» به معنای رعیت نسبت می‌دهند که گویی در ادواری از تاریخ، به معنای «کرمانج‌شار» یا شهر و محل رعایا استفاده می‌شده است. در زمان‌های بعدی از لفظ‌های «کرمانشاهان» و «باختران» نیز استفاده می‌شده است.
قدمت شهر کرمانشاه
قدمت تاریخی – فرهنگی شهر کرمانشاه آن را به یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران و جهان تبدیل کرده است؛ پیدایش این شهر، دست کم به سه هزار و پانصد سال پیش از میلاد می‌رسد، پس عمر زندگی شهری در کرمانشاه به حدود شش هزار سال می‌رسد.
این شهر در دوره اشکانیان یکی از مراکز متمدن این سلسله پادشاهی بوده است؛ در دوره ساسانیان، به دلیل آب و هوای مناسب آن به عنوان دومین اقامتگاه پادشاهان ساسانی و مرکز تابستانه آن‌ها استفاده می‌شده است.
البته در افسانه‌های رایج، هم در زبان مردم و هم در افسانه‌های مکتوب، بنای نخستینِ شهر کرمانشاه را به تهمورث دیوبند، پادشاه اساطیری و افسانه‌ای سلسله پیشدادیان نسبت داده‌اند. بنا بر هر تعریف و پیشینه‌ای می‌توان از آثار تاریخی – طبیعی هم كهنسالی شهر را دريافت.
جاذبه‌های گردشگری و بافت شهر كرمانشاه
آثار و مکان‌های تاریخی و باستانی شهر کرمانشاه به شکل متعارف به دو دوره پیش از اسلام (باستانی) و پس از اسلام (تاریخی) تقسیم می‌شوند؛ برخی از آثار باستانی در این شهر عبارتند از:
- تپه چیا
- غار کنشت
- مجموعه بیستون
- کتیبه‌های تاق بستان
- مجموعه طاق بستان و…
از جمله آثار تاریخی و مکان‌های گردشگری پس از اسلام نیز می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- مسجد جامع
- مسجد فیض آباد
- مسجد دولت شاه
- تکیه معاون الملک
- تکیه بیگلربیگی و…
بخش زیادی از شهر کرمانشاه از جمله بافت قدیمی آن در عصر زندیه و قاجاریه و هم در دوره معاصر، پیرامون بازار مرکزی شهر گسترش یافته است.
برخی از سازه‌ها و نمادهای آن دوران تا به امروز برجای مانده است و در یکصد سال گذشته، در برخورد با دنیای جدید و در اثر ارتباط با فرهنگ غرب، جلوه‌ها و نشانه‌هایی از معماری مدرن و جدید نیز، چهره شهر را دگرگون نموده است.
معابر و خیابان‌های جدید، مهمان خانه‌ها و هتل‌ها، عمارت‌های دولتی و میدان‌ها و تزیینات بیرونی این ساختمان‌ها، نمونه‌هایی از تأثیر دنیای مدرن و معماری متأثر از فرهنگ جدید غربی هستند.
شهر کرمانشاه به دلیل پتانسیل‌های طبیعی، خاک بارور و غنی، جنگل‌های انبوه، آب به نسبت زیاد، فراوانی رودخانه‌ها و وجود چراگاه‌ها و مراتع بیشمار، تبدیل به یکی از قطب‌های گردشگری طبیعی شده است و به دلیل اقلیم و موقعیت جغرافیایی ویژه، یعنی از یک سو کوهستانی است و متصل به سرما و برف گیری زاگرس و از سوی دیگر به دلیل هم جواری با عراق و دریافت جپه‌های هوای گرم، کرمانشاه دارای آب و هوایی چهار فصل است که در هر مقطعی از سال می‌توان از لطافت و سرسبزی بهارانه، خنکای برفی زمستانه و اعتدال فرح بخش و پربرکت تابستانه و پاییزانه‌اش بهرمند گردید.
فرهنگ، سنت و زبان مردم کرمانشاه
از دیدگاه فرهنگ و مردم شناسی، شهر کرمانشاه افزون بر این که در زمان مادها و هخامنشیان، جایگاه مذهبی و آیینی قابل توجهی داشته است، از دیگر سوی نیز از نظر نظامی و راه بردی، دارای اهمیت استراتژیک بوده، این اهمیت تا امروز و دوران دفاع مقدس، ادامه داشته است.
از دیگر سو و به دلیل این که شهر کرمانشاه پیوندگاهی برای فلات ایران با همسایه‌های غربی بوده و همیشه شاه راهی برای رفت و آمد زائران و مسافران تجاری – زیارتی بوده است؛ همیشه پذیرای فرهنگ‌های مختلف بوده، بخش زیادی از این فرهنگ، آداب، رسوم و مناسک را درونی کرده است؛ تا جایی که امروزه روز، ادیان، مذاهب، زبان‌ها و نژادهای زیادی در شهر و استان کرمانشاه در کنار همدیگر و همراه با رواداری و مدارا زندگی می‌کنند و تنوعی رنگین کمانی و بسیار زیبا از نمادهای فرهنگی، زیستی و اعتقادی را پدید آورده‌اند.
زبان اکثریت مردم کرمانشاه کُردی، با گویش‌های مختلف است و به موازات زبان کُردی، زبان فارسی نیز در مقامی برابر و مکمل قرار دارد، یعنی زبان فارسی و تکلم با این زبان را آن چنان درونی کرده‌اند، که در حقیقت مردم کرمانشاه دو زبان مادری دارند زبان کردی و فارسی کرمانشاهی!
برخی از گویش‌ها و زیرگویش‌ها و لهجه‌های زبان کُردی رایج در کرمانشاه در عام‌ترین تقسیم بندی عبارتند از؛ کلهری، کرمانشاهی، سنجابی، سورانی، لکی، گورانی، جافی و… .
از نظر فرهنگی، در عام‌ترین معنای فرهنگ، شهر و استان کرمانشاه از در درازنای دوران باستانی و تاریخی تا اکنون، زاینده و پدیدآورنده بسیاری از شخصیت‌ها، پدیده‌ها و رخدادهای فرهنگی پر ارج و منزلتی بوده، بسیاری از مفاخر فرهنگی – ادبی و فرهنگی - تاریخی را به ایران عزیز تقدیم کرده است.
این نمونه‌ها و نمادهای فرهنگی در کرمانشاه در همه زمینه‌های فرهنگ و هنر و ادب بوده است: در حوزه‌های ادبیات، موسیقی، هنرهای تجسمی، هنرهای بومی، هنرهای نمایشی و نیز در حوزه‌های پژوهشی و تاریخی و… از شخصیت‌ها و بزرگان فرهنگی می‌توان به مشتی نمونه خروار اشاره کرد:
- علی اکبر مرادی (نوازنده)
- پوران درخشنده (فیلم ساز)
- معینی کرمانشاهی (شاعر)
- شامی کرمانشاهی (شاعر)
- علی محمد افغانی (نویسنده)
- رشید یاسمی (مورخ و مترجم)
- علی اشرف درویشیان (نویسنده)
- میرزا محمدرضا کلهر (خوش‌نویس)
- کیهان کلهر (نوازنده موسیقی ایرانی)
- شهرام ناظری (خواننده آواز و ردیف ایرانی)
و از شخصیت‌های متأخر: سعید عبادتیان (شاعر)، پیمان اسماعیلی (نویسنده) و… را می‌توان نام برد.
رنگین‌کمان و پیوستار تعلقات و باورهای مذهبی در شهر کرمانشاه نیز بسیار متنوع و رنگارنگ است؛ از باقی مانده پیروان ادیانی چون زرتشتی، یهودی و مسیحی – کلیمی تا مذاهب مختلف خود اسلام مانند تشیع و تسنن با همه زیرشاخه‌هایش و نیز دین یا مذهب یارسانی (اهل حق) را می‌توان در کرمانشاه مشاهده کرد.
مکان های دیدنی کرمانشاه
غذاخوری های کرمانشاه
آداب و رسوم مردم کرمانشاه
آداب و رسوم، عرف‌ها، مناسک و هنجارهای مردم کرمانشاه مانند هر جامعه انسانی دیگر، از جمله بنیادی‌ترین و پایه‌ای‌ترین عواملی است که «فرهنگ عمومی» مردم کرمانشاه را تعریف، هدایت و ارزش گذاری کرده، زندگی جمعی مردم را چون چتری در زیر خود گرفته و تمام ابعاد وجودی مردم را معنا می‌کند؛ بنابراین شناختن و شناساندن این «آداب و رسوم» به خود و دیگران، در قالب برنامه‌های گردشگری، یکی از حیاتی‌ترین و مهم‌ترین وظایف و اهداف «سامانه جامع گردشگری کرمانشاه گشت» بوده و خواهد بود.
کرمانشاه از نظر فرهنگی و آداب و رسوم برآمده از این فرهنگ، یکی از غنی‌ترین و پربارترین شهرها و مناطق ایران است.
شاخه‌ها و تنوع رنگارنگ آداب و رسوم مردم در کرمانشاه ، امروزه در قالب هنرهای موسیقی، کلامی، فرهنگ نمایشی، رسم‌ها و آیین‌های تاریخی و دینی، زبان و ادبیات و… و در مکان‌هایی چون سینماها، تئاترها، فرهنگ‌سراها، جشنواره‌ها، کتابخانه‌ها و… تولید، توسعه و در دسترس مردم و گردشگران عزیز قرار داده می‌شود.
این آداب و رسوم بومی و ویژه، رنگ و بوی اقتضائات فرهنگی و اقلیمی کرمانشاه را دارد، بنابراین بسیار منحصر به فرد و یگانه است؛ آداب و رسوم مردم کرمانشاه در بخش‌های زیادی نمود پیدا کرده است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.
فرهنگ و آداب و رسوم در زمینه موسیقی
کرمانشاه خاستگاه و مهد ساز تنبور و پیدایش موسیقی مقامی و آوازهای باستانی مبتنی بر این موسیقی مقامی است.
امروزه به دست بزرگانی چون علی‌اکبر مرادی و شهرام ناظری و… ساز تنبور و موسیقی مقامی آن به تمام نقاط ایران و جهان گسترش یافته است.
از دیگر آداب و رسوم مردم کرمانشاه در زمینه موسیقی، وجود انواع سازهای بادی و کوبه‌ای مانند شمشال، نی، دوزه‌له (دو نی)، دهل، دف و… است که از دورترین اعصار تاریخ تا به امروز حفظ شده و نغمه‌های آن سینه به سینه به زندگی امروزیان راه یافته است.
باید به این همه افزود، آواهای داوودی و اهورایی «هوره» را، که شاید قدیمی‌ترین آواز بشر بوده باشد؛ نغمه‌هایی، نداهایی آمده از سوی دیگر هستی، انگاری، که انگشت مخملی خود را بر روح و روان آدمی کشیده، او را به ابعادی دیگرگون‌تر و افزون‌تر از ابعاد معمولِ زندگی رهنمون می‌کند.
فرهنگ و آداب و رسوم در زمینه پوشش
مردمان کرمانشاه به دلیل خاستگاه نژادی و زبانی از یک سو و اقلیم کوهستانی و زیستی از سوی دیگر، دارای فرهنگ خاص خود در زمینه پوشش، لباس و تزیین و آراستگی هستند.
بخشی از فرهنگ پوشش این مردم ریشه در تاریخ دارد که تا امروز حفظ شده است، مانند کت‌های کوتاه و پالتوهای بلند نمدی که به ترتیب با نام‌های بومی «کوله‌بال» (آستین‌کوتاه) و «فه‌ره‌جی» (بزرگ و جادار) معروف شده‌اند.
این‌ها به‌علاوه کلاه نمدی و زیراندازهای نمدی (نه‌و: نمد) و زیراندازهای بافته شده از نخ یا حصیر و… بخشی از فرهنگ پوشش و آداب و رسوم زندگی مردم کرمانشاه هستند.
در بخش پوشش زنان نیز، این آداب آنچنان متنوع و دارای رنگ آمیزی ویژه و زیبایی است که تبدیل به نمادی برای زنان کُرد شده است: در کنار سربندهای قدیمی مردان که با نام عام «له‌چگ» (دستمال) و «به‌تیه» (عبا) شناخته می‌شوند، سربندهای زنان نیز در دو نوع عمده شناخته می‌شوند؛ یک‌نوع سربندهایی به‌نسبت کم حجم و با رنگ‌های تیره، که بیشتر برای روزمره و یا مجالس عزا و سوگ استفاده می‌کنند (سه‌روئن: سربند)؛ نوع دیگر که بسیار بزرگ، پرحجم و رنگارنگ و زیباست برای مجالس شادمانی و رقص و عروسی می‌بندند که «گول‌وه‌نی» (سربند بسته شده با گل) خوانده می‌شود.
این دو سربند دارای متعلقات و مکمل‌های زیادی هستند، مثل؛ «به‌تیه» (عبا) که بر روی سربند و تمام بدن می‌کشند، «سووخمه»، «زه‌بوون»، «کوله‌نجه» و «خفتان» از دیگر متعلقات است که دو نام نخست معنای نوعی جلیقه کوتاه و دو نام بعدی معنای نوعی روپوش بلند و جلوباز را می‌دهند.
تمام این لباس‌ها دارای توری، منجوق دوزی و گل‌آرایی مخصوص به خود بوده، کمربند و کلاه و دستمال‌های همشکل با خود دارند و از همه مهم‌تر در بخش بخش و محله به محل کرمانشاه نوع و دوخت و مدل این پوشش‌ها تغییر کرده و دارای تنوع بی‌شماری است.
فرهنگ و آداب و رسوم بازی‌ها
این فرهنگ شامل بازی‌ها، لطیفه گویی و چیستان گویی است. زیستگاه مردم منطقه با رویکردی طایفه محور، دامدارانه در اقلیمی کوهستانی مجال مناسبی را برای شکل گیری این گونه بازی‌های جمعی مهیا می‌کند.
برخی از بازی‌های محلی عبارتند از:
- بازی «زه‌ره‌مئشته‌کی» که همان بازی گل یا پوچ متعارف است.
- «زه‌ران» که نوعی قایم باشک با استفاده از پرتاب یک تکه چوب (زه‌ر: زر) در دل تاریکی و یافتن آن است.
- بازی «کلاورووان» (کلاه ربودن) که در این بازی دو گروه بر سر ربودن و بازپس گیری یک کلاه رقابت می‌کنند.
- بازی «په‌لان» (سنگ پرتاب کردن) در این بازی دو گروه با فاصله سنگ‌هایی را در زمین می‌کارند و یکدیگر را با این سنگ‌ها مورد حمله قرار می‌دهند.
این بازی‌ها می‌تواند از فرهنگ عشايري منطقه و مبارزات محلي نشأت گرفته باشد.
فرهنگ و آداب و رسوم مراسم و مناسبت‌ها
از دیگر مصادیق آداب و رسوم می‌توان به سبک ویژه مردم کرمانشاه در مناسبت‌های مختلف آیینی و ملی اشاره كرد مانند چگونگی اجرای مراسم شب چله (یلدا) یا مراسم نوروز و سیزده به در که در این موارد مردم کرمانشاه علاوه بر مشترکات با دیگر شهرهای ایران، رويكرد ويژه به خود را دارند.
از دیگر نمونه‌ها باید به جشنواره‌های مختلف اشاره کرد، مثل جشن انار، جشن خرمن، جشن آتش نوروز و… . در این جشن‌ها نیز، مردم، فرهنگ بومی منطقه کرمانشاه را رعایت کرده و این مراسم را با ویژگی‌های خاص خود برگزار می‌كنند.
بخش ديگر، مراسم‌های مذهبی و غیر مذهبی بومی هستند كه از نمونه‌های مذهبی می‌توان به گردهمایی اهل حق، چادر زدن دراویش و عیدهای مخصوص یارسانی‌ها اشاره كرد.
از مراسم غير مذهبي نیز، باید به نحوه عروسی‌ها و دیگر منسک‌هایی مانند خون بست یا خون‌صلح اشاره کرد؛ در بخش زیادی از خانواده‌های کرمانشاهی، هنوز عروسی‌ها به سبک و سیاق گذشته با همراهی آیینی ساز و دهل و اسب و تفنگ اجرا می‌شود.
مراکز درمانی کرمانشاه
صنایع دستی و سوغات کرمانشاه
کرمانشاه از نظر تنوع در سوغات و صنایع دستی، شاید یکی از چند استان برتر ایران باشد. تمام محصولاتی که زیر عنوان صنایع دستی تعریف و طبقه بندی می‌شوند، در کرمانشاه فراوان است و تنها به برخی از آن‌ها اشاره مي‌شود:
- فرش و گلیم و گبه
- محصولات حصیری
- انواع محصولات ساخته شده از نمد
- انواع چاقوهای دسته چوبی و دسته عاجی
- انواع ظرف و ظروف چوبی و زنبیل‌های حصیری
- انواع سازهای موسیقیایی مثل تنبور و سرنا و دهل
- انواع وسایل ریسندگی و دوزندگی مانند «ته‌شی» (دوک)
- انواع آلات مورد استفاده زندگی مثل انواع سرن و الک و داس
- دست‌باف‌هایی چون «چیغ» (نوعی دیوارپوش) و طناب و سیاه چادر
- انواع پوشش‌های نمدی مثل کلاه و بالا پوش‌های گرم در مقابل سرما، همچون «فه‌ره‌جی» (نوعی پالتوی نمدین) و…
فرهنگ سوغات و آداب غذاهای کرمانشاه دارای تنوع و رنگارنگی فراوانی است؛ شاید معروف‌ترین سوغاتی‌های کرمانشاه را به درستی، کاک، نان خرمایی و نان برنجی بشناسند با اين‌حال خوراكی‌های بومی و محلی دیگری هم هستند که می‌توان به این سوغاتی‌ها افزود.
از جمله محصولات لبنی که روغن کرمانشاهی، چه میشی و چه گاوی آن زبان زد عموم است و افزون بر روغن محلی کرمانشاهی، باید به دیگر محصولات لبنی که پایه شیر دارند نیز اشاره نماییم.
از خود شیر محلی که بگذریم، بخش زیادی از محصولات برآمده از شیر، ویژگی‌های لازم برای تبدیل شدن به کالای سوغات را دارند؛ از جمله انواع پنیرهای محلی میشی و گاوی؛ انواع کره‌های محلی؛ دوغ و ماست محلی؛ کشک و «شیرییژ» که گاهی به آن نام «شیراز» می‌گويند و در حقیقت ماده پایه درست کردن کشک محلی است، که حالت چکیده (ییژ) و فشرده چند ماده همراه با دوغ است و به همان صورت اولیه هم، برای صبحانه سرو می‌شود.
«دووی‌نه» یا «ته‌رخیینه»؛ براي درست کردن اين آش زمستاني، برخی حبوبات آسیاب شده و انواع سبزی‌های خشک را در دوغ ترش خوابانده و با دست به آن‌ها شكلی شبيه يک چانه نان داده آن‌ها را در فضاي باز پهن می‌كنند تا خشک شود، پس از خشک شدن، برای تهیه آش بسیار مفید زمستانی آماده است، این خوراک محلی بسیار مقوی، مغذی و سرشار از مواد پیش گیرنده از بیماری و درمان سرما خوردگی است.
پیشنهاد می‌کنیم از صفحه ویژه کرمانشاه گشت نیز دیدن کنید و با جشن‌ها و آداب و رسوم این استان زیبا بیشتر آشنا شوید.
اقامتگاه های کرمانشاه
در سفر به کرمانشاه کجا اقامت کنیم؟
پیشنهاد کرمانشاه گشت در سفر به کرمانشاه
سامانه جامع کرمانشاه گشت به شما پیشنهاد می‌کند برای یکبار هم که شده به دیار سنگ و آب سفر کنید. اگر می‌خواهید در هر زمان از سال چهار فصل را تجربه کنید، یا درکنار شنا در رودخانه‌ها و سراب‌ها به کوه نوردی و صخره‌نوردی هم بروید، اگر می‌خواهید گردش در طبیعت سرسبز و قدم زدن در دل تاریخ را همزمان با هم تجربه کنید، پیشنهاد ما به شما سفر به استان و شهر کرمانشاه است.
اگر تا به حال تنوع رنگ و مذهب و زبان و طبیعت را در یک اقلیم ندیده‌اید، کرمانشاه در دامنه کوهستان زاگرس با تمدن و تاریخ و قصه‌هایش میزبان خوبی برای مشتاقان و گردشگران است.
اگر می‌خواهید صدای ساز و ترنم چشمه و نوای پردندگان را با هم تجربه کنید، کرمانشاه گزینه برتر سفر بعدی شماست. سامانه جامع کرمانشاه گشت افتخار دارد که با ارائه بهترین راهبری‌های راهگشا، همراه شما در این سفر جذاب و هیجان انگیز باشد.
گالری تصاویر کرمانشاه
