شهرستان سرپل ذهاب

ریشه نام شهرستان سرپل ذهاب

نام «سرپل‌ ذهاب» ترکیبی از اجزای «سرپل» و «ذهاب» است که جزء «سرپل» روشن و به معنای «سر پل» و ناظر به یک‌ جور موقعیت مکانی به معنای ابتدای پل است و از پلی بسیار قدیمی بر رود اروند نشان دارد؛ اما معنای جزء «ذهاب» برخلاف تصور رایج، هیچ ربطی به ریشه عربی واژه «ذهب» به معنای آمد و شد و رفت‌ و‌ آمد، مثلاً در ترکیب ایاب‌ ذهاب ندارد؛ لفظ «ذهاب» مُعرب یا عربی شده لفظ «زه‌ آب» است که در زبان کردی به صورت «زه‌ ئاو» نوشته می‌شود و ترکیبی از دو جزئ «زه» به معنای سرچشمه، تراوش، نشت کردن و روان شدن آب از کناره‌های مثلا یک سد است و لفظ «ئاو» نیز در کردی همان «آب» در فارسی است.

بنابراین نام «سرپل‌ ذهاب» با املای درست و کردی «سه‌ر‌پۀل‌ زه‌ئاو» به معنای سر پلی است که بر مصب یا سرچشمه رودی قرار گرفته باشد و این رود نیز، همان رودخانه تاریخی الوند یا «ئه‌لوه‌ن» است؛ که معنا و لفظ نام رودخانه «ئه‌لوه‌ن»، «حه‌لوه‌ن» یا همان «الوند» فارسی ما را به لفظ «حلوان» می‌رساند که نام باستانی و تاریخی سرپل‌ ذهاب بوده است.

پیشینه شهرستان سرپل ذهاب

بررسی پیشینه شهرستان سرپل‌ ذهاب از دو دیدگاه قابل یادآوری است؛ یک دیدگاه همان بحث تمدنی است که شهر حلوان باستان، مرکزیت سرسلسله آنوبانی‌نی و دیگر سلسله‌های پادشاهی بابلی، عیلامی و… را داشته است و این مرکزیت تمدنی تا دوره ساسانی و اسلامی پاییده است؛ از دیدگاه دیگر شهر حلوان یا سرپل‌ ذهاب یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های تجاری و تاریخی، یعنی جاده باستانی ابریشم را از خود عبور داده، از با اهمیت‌ترین اتراقگاه و مراکز میانی در محور بازرگانی باستانی بوده است و غرب ایران باستان (عراق امروزی) و میان‌ رودان را به شرق ایران باستان (پاسارگارد و تخت‌ جمشید) متصل کرده است.

از نمادهای بر جای مانده از این پیشینه تاریخی، برای نمونه می‌توان به سنگ‌ نوشته و کتیبه آنوبانی‌نی در داخل شهر امروزین سرپل‌ ذهاب و همچنین گوردخمه دکان داوود و قلعه زیج‌ منیژه در حواشی شهر اشاره نمود.

فرهنگ، سنت و زبان مردم شهرستان سر پل ذهاب

مردم منطقه و شهروندان شهرستان سرپل‌ ذهاب از نظر نژادی و زبانی کرد بوده، اما از نظر دینی و مذهبی و نیز از نظر گویش‌ها و زیرگویش‌های زبان کردی، شمار و رنگارنگی زیادی دارند.

این مردم نژاده و سلحشور که در دوران مختلف تاریخی و در بزنگاه‌های مهمی چون جنگ تحمیلی، از جمله مرزداران و سرزمین‌ پایان دلاور ایرانی بوده‌اند، در وجه تنوع زبانی دارای گویش‌های کلهری، جافی، گورانی (دلالت زبانی)، فئلی و… هستند و در زمینه باورهای مذهبی نیز شامل مردمان شیعه، سنی، یارسانی و کمینه‌ای یهودی و مسیحی بوده یا در دوره‌هایی بوده‌اند.

به دلیل اقلیم و نوع معیشت مردم سرپل‌ ذهاب در طول تاریخ (کشاورزی و دامپروری)، بافت جمعیتی این شهرستان قبیله‌ محور بوده و در ساختارهای طایفه‌ای و ایلی به سامان رسیده است؛ بنابراین از نظر مردم‌ شناسی نیز بسیار متنوع است و شامل طایفه‌های؛ سنجابی، جمیر، گورانی (دلالت ایلی)، قلخانی، کلهری، پهله‌ای، سیاه‌ سیاه و… می‌باشد.

اقلیم و جاذبه‌های شهرستان سرپل ذهاب

طبیعت و اقلیم شهرستان سرپل‌ ذهاب از یک سو ادامه رشته‌کوه‌های زاگرس بوده و در بخش کوهستان دالاهو از آب ‌و هوای معتدل، باران‌زا، برف‌ بار و مایل به سردسیری برخوردار است و از سوی دیگر به تپه‌ماهورهای بخش گرمسیری و دشت ذهاب می‌رسد که به سمت مرز پیش رفته، هوای آن از صحراهای گرمسیری عراق مایه می‌گیرد.

بنابراین شهرستان سرپل‌ ذهاب در دل خود و در گستره به نسبت وسیعی که دارد از آب‌ و هوای زمستانی و ییلاقی در قله‌های برف‌ گیر گرفته، تا دشت‌های سوزان و مراتع قشلاقی را در بر خویش گرفته است و هم زمان از جنگل‌ها و باغ‌های میوه‌های سردسیری گرفته تا محصولات گرمسیری را به بار می‌آورد.

از معدود اقلیم‌هایی که زمستان و بهار، و پاییز و تابستان را با هم دارد؛ تصور به ثمر رسیدن خرما و خرمالو در یک باغ و هم زمان، تصور زیبای غریبی است که گردشگران تنها در بازدید از شهرستان‌های سرپل‌ ذهاب، گیلان‌ غرب و قصرشیرین می‌توانند این تصور غریب را تجربه کنند.

نقش‌ برجسته آنوبانی‌نی، طاق‌گرا، زیج‌ منیژه، گوردخمه دکان داوود و… از جمله جاذبه‌های تاریخی و باستانی در شهرستان سرپل‌ ذهاب هستند و از جاذبه‌های مذهبی نیز می‌توان از بارگاه احمدبن‌ اسحاق نام برد.

همچنین گردشگاه ناودار، سراب‌ گرم، تنگه حمام، سراب مارئاو و… نیز از مکان‌ها و جاذبه‌های طبیعی – ‌تفریحی این شهرستان هستند که همه ساله میزبان گردشگران، زائران و مسافران زیادی از تمام نقاط استان کرمانشاه، ایران و کشور عراق می‌شود.