شهرستان گیلان غرب

ریشه نام شهرستان گیلان غرب

گیلان‌ غرب در زبان محلی که گویش کلهری از زبان کردی است، به صورت «گیه‌لان» تلفظ می‌شود. برخی به غلط بر آن هستند که نام شهر از استان «گیلان» در شمال ایران گرفته شده و داستانی هم برای این نظر متصور هستند که به دستور رضا شاه پهلوی و به دلیل سرسبزی و شباهت این شهر به استان گیلان، نام «گیلان‌ غرب» را بر این شهر می‌گذارند!

در صورتی که «گیه‌لان» واژه‌ای کردی و نامی متاخر برای این شهرستان است و پیش‌ از آن نام این شهر «امله» بوده است؛ به هر حال نام «گیه‌لان» از دو جزء «گیه‌ل» و «ان» ساخته شده که پسوند «ان» نشانه جمع و یا پسوند مکان‌ساز است و جزء «گیه‌ل» یک اسم خاص کردی است که نام نوعی گیاه و درختچه‌ مورت است که بومی این شهر بوده و پوشش گیاهی این منطقه را تشکیل می‌دهد.

از سویی «گیه‌ل» به معنای میدان و مکان اسب‌ سواری و به شکل مجاز و استعاره به خود اسب نیز اشاره دارد. در مورد نام «امله» که گاهی به غلط صورت عربی آن «عمله» را مدنظر دارند! تحقیق قابل اتکایی صورت نگرفته اما گویا به معنای نوعی امارت، یا قلعه مرکزی و یا به شکل کنایی به معنای افرادی است که در کار ساخت قلعه باشند؛ شاید به معنای معمار هم باشد.

اقلیم و قدمت شهرستان گیلان غرب

گیلان ‌غرب آخرین شهر از تمامی شهرهاییست که از جنوب مایل به مرکز ایران، تا غرب و شمال‌ غرب ایران، بر خط زاگرس نشسته‌ است؛ به زبانی دیگر رشته‌هایی‌ از زاگرس، یعنی سرکش (سه‌رکه‌ش) و سراوان (سه‌رۀ‌وان) درست در گیلان‌ غرب تمام می‌شوند؛ آنگاه، به طرف عراق مناطق به نسبت خشک و پستی‌ بلندی‌های تپه‌ ماهوری و قله‌هایی آغاز می‌شوند که پراکندگی بیشتر و فراوانی کمتری دارند.

قدمت تاریخی شهر گیلان‌ غرب، با توجه به آثار باستانی باقی‌ مانده در این شهر، بدون شک به دوران باستان و به دوران امپراطوری‌های ساسانی و پیش از آن‌ها نیز برمی‌گردد؛ از شواهد این قدمت، وجود آتش‌کده‌ها، استودان‌ها، قلعه وسط شهر و دیگر آثار و بناهای باستانی است.

اما پیشینه شهر گیلان‌ غرب در آثار مکتوب و تاریخ‌های مختلف نیز آمده است که هرچند متعلق به دورانی معاصر هستند با این حال وجود گیلان‌ غرب را در قالب یک شهر بسیار قدیمی تایید می‌نمایند.

از مهم‌ترین این منابع تاریخی یکی سفرنامه «راولینسون » (Sir Henry Rawlinson/ ۱۸۱۰-۱۸۹۵) و دیگری فرهنگ جغرافی حاج‌ علی رزم‌ آرا (۱۲۷۲-۱۳۶۵) می‌باشد. نمونه‌های کوتاهی از این دو متن به شرح زیر می‌آیند:

«بالای این تپه دژ چهار گوشی است که سنگرهایی در گوشه‌های آن دیده می‌شود و در دامنه آن دژ بزرگ و نامنظمی قرار دارد، این استحکامات تازه هستند و توسط خوانین کلهر ساخته شده‌اند.

در تپه گیلان آجرهای بزرگ سبک بابلی به تعداد زیاد پیدا شده که نشانه‌هایی بر قدمت تپه هستند. من معتقدم که این‌جا یک آتشکده با عظمت مربوط به مغ‌ها بوده که در دوره انحراف دینی زمان اشکانیان به یکی از خدایان محلی که آن را الهه شکار می‌دانسته‌اند اختصاص داده شده‌ است.

در پایین تپه چشمه‌ای قرار دارد که اطراف آن بوته‌های مقدس مورد قرار گرفته‌اند. من معتقدم جنبه تقدسی مورد از مشرق زمین سرچشمه می‌گیرد و ارتباط آن با نیایش آناهیتا امری کاملاً شناخته شده می‌باشد و از یادگارهای دوران باستان است.

چنانکه امروزه هر کجا در کوه‌های کوردستان بوته‌ای مورد دیده‌شود (که خیلی کمیاب است) یک نوع حالت احترام نسبت به آن محل ایجاد می‌شود که مردم از توضیح آن عاجزند.

از نام سنبله و چشمه مورد می‌توان به این نتیجه رسید که این‌جا آتشکده‌ای بوده‌ است که به آناهیتا یا ونوس اختصاص داشته‌ است» (هنری راولینسون، سفرنامه راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان).

«قصبه مرکز بخش گیلان‌ غرب از شهرستان شاه‌ آباد در ۹۴ کیلومتری باختر شاه‌ آباد و ۶۰ کیلومتری جنوب خاوری قصرشیرین در قسمت علیای دره گیلان واقع شده است.

موقعیت طبیعی قصبه دشت، هوای گرمسیری، تأمین آب از سراب گیلان و محصول عمده غلات، برنج، پنبه، حبوبات، صیفی، توتون، تریاک، لبنیات است.. مذهب شیعه و زبان کوردی است و از طایفه کلهر هستند. ادارات دولتی گیلان عبارت است از بخشداری – دارایی – اداره املاک – پست و تلگراف – شعبه اداره راه – پاسگاه ژاندارمری و پاسگاه گارد مسلح گمرکی.

درمانگاهی از طرف سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی در این قصبه دایر گردیده‌ است. کارخانه پنبه آن در سال دو ماه کار می‌کند. یک باب دبستان و در حدود ۷۰ باب دکان دارد. راه شوسه قصرشیرین به ایلام و شاه‌ آباد تقریباً از وسط آبادی می‌گذرد. از آثار قدیم تپه‌ای کنار قصبه وجود دارد که زمانی آباد بوده و فعلاً خرابه‌های آن باقی است» (حاجعلی رزم‌آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران).

جاذبه‌های گردشگری شهرستان گیلان غرب

جاذبه‌های گردشگری گیلان‌ غرب در بخش‌های تاریخی، مذهبی، طبیعی و تفریحی دارای گوناگونی فراوانی است؛ جاذبه‌های تاریخی و مذهبی به ترتیب به دلیل قدمت باستانی شهرستان و تعدد مذاهب در آن، فراوان و متنوع است.

جاذبه‌های طبیعی شهر گیلان غرب به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی و اقلیم خاص آن، یک استثنا در استان به شمار می‌آید. نمونه‌هایی از جاذبه‌ها و مکان‌های گردشگری تاریخی شهرستان گیلان‌ غرب عبارتند از کاخ اربابی، آتشکده سراب، آتشکده حسن‌ زور دار، برج استودان مهرنگار و تپه قلا.

از اماکن و جاذبه‌های مذهبی آن می‌توان به قدم‌ گاه حضزت سلیمان، قدم‌ گاه حضرت ابوالفضل و بارگاه دوازده امام اشاره کرد. جاذبه‌های طبیعی‌ – تفریحی شهرستان گیلان‌ غرب عبارت هستند از تنگ گولم، آبشار مورت شاوله، سراب مورت، روستای گلین، دشت دیره، دشت ویژنان، تفرجگاه ناودار، گردنه ملیه‌ نه، کوهستان قلاجه، سد زاگرس، سد سراب و سد سنگان.

فرهنگ، زبان، سنت و صنایع دستی مردم گیلان غرب

فرهنگ مردم گیلان ‌غرب به تبع نوع زیست و تاریخ آن، فرهنگی عشایری – کشاورزی و کوچ‌ رو بوده است؛ بنابراین با اینکه امروزه بیشتر جمعیت آن شهر نشین شده‌اند اما همچنان در بافت‌های سنتی، طایفه و ایل زندگی می‌کنند.

زبان مردم شهر کم‌ و بیش یک‌ دست و زبان کردی با گویش کلهری یا گویش کردی جنوب است. از نظر پراکندگی اعتقادی و دینی تمام جمعیت منطقه مسلمان هستند اما از نظر مذهبی اکثریت با شیعه، سپس مذاهب سنی و دین یا مذهب یارسانی در رتبه‌های بعدی هستند.

جلوه‌ها و کردهای فرهنگی مردم در شهرستان گیلان‌ غرب متنوع و برگرفته از همان فرهنگ دامپروری و کوچ روی است؛ از جمله صنایع دستی عشایری مانند؛ نمد و چیغ؛ و محصولات لبنی بومی مانند کشک و شیراز و روغن؛ و فرهنگ پوشش و نوع سربندها مانند سروین و گول‌ وه‌ نی هم برگرفته از فرهنگ کوچ‌ نشینی و ریشه در آداب و سنت‌های اجدادی آنان دارد.

اقلیم شهرستان گیلان غرب

موقعیت جغرافیایی و طبیعی شهرستان گیلان ‌غرب که چون مرزی میان دو نوع آب و هوای مختلف و گاه متضاد سامان گرفته‌ است، باعث پدیدار شدن حال و هوای متنوع در یک زمان مشخص در این شهر شئه است، که به‌ راستی اعجاز گونه است.

در کدام اقلیم، به‌ غیر از گیلان غرب، درختان خرما در کنار خرمالو و هم‌ زمان ثمر می‌دهد؟ یا مرکبات در کنار پسته و پسته هماهنگ با انجیر میوه می‌دهد؟

دلیل‌اش پیچیده نیست؛ گیلان ‌غرب، به اصطلاح مشهور، از اقلیم‌های دو فصلیست، یعنی جبهه‌های سرد و هوای پررطوبت زاگرس در این منطقه به بادهای گرم و هوای خشک عراق بر‌خورد می‌کند؛ در حقیقت، به جای چهار فصل متعارف بهار، تابستان، پاییز و زمستان، گیلان ‌غرب و حدودی از محدوده‌های همجوارش، دارای دو فصل زمستان – بهار و تابستان – پاییز هستند؛ یعنی زمستان و بهار از یک سو و تابستان و پاییز از سویی، چنان آرام و بی‌سر و صدا در هم می‌لغزند و از یکی به دیگری تبدیل می‌شوند که آدمی احساس دو فصلی دارد.

بنابراین می‌توان میوه‌های تابستان و پاییز را از سویی و زمستان و بهار را از دیگر سوی همزمان، در این شهر مشاهده کرد.