شهرستان سنقر

ریشه نام شهرستان سنقر

لفظ نام «سنقر» نیز مانند بسیاری از عناصر فرهنگی، در طول زمان دست‌ خوش تغییرات آوایی و معنایی زیادی شده است؛ چنان که در مورد اشتقاق این لفظ و معنای آن روایت‌ها و نظرگاه‌های متنوعی در دست است؛ از روایت‌هایی که بیش‌تر مرسوم بوده و متکی به مستندات تاریخی است، یکی آن است که؛ لفظ «سُنقُر» یا «سُنگُر» و یا «سُنگور» برگرفته از نام «اتابک‌ سنقر» بوده که در دوره حکمرانی سلجوقیان، حاکم محلی و والی منطقه کلیایی بوده است.

روایت دیگر که به پیشینه باستانی شهر برمی‌گردد بر آن است که؛ نام قدیم سنقر «مادپَهرَک» (مادپه‌هره‌ک) یا «مادپَهله» بوده که اشتقاق این نام پس از اسلام به واژگانی به تلفظ «ماینه‌ هره» و «ماینه‌هره‌ج» تبدیل شده است؛ در نهایت اجزای این نام یکی ماد، مای، مایان و مایه‌ن است،که به احتمال اسم خاص بوده و برگرفته از فرهنگ امپراطور ماد است و در برخی از نام‌های امروزی مثل نام کوه «مایان‌ کوه» باقی مانده است.

جزء دیگر این نام‌ها پسوند «پهله» و «فۀله» است که آن هم نام و قید مکان بوده، ریشه ایرانی دارد و با واژه‌های «پهلوی» و «پهلوانی» هم‌ ریشه است؛ و امروزه به شکل مستقل «پهله»، و به معنای شهر یا قلعه یا مرکز تجمع و همچنین برای نام‌گذاری طایفه «فه‌له‌‌کوری» و یکی از گویش‌های کردی جنوب یعنی گویش «په‌هله» یا «فه‌هله» یا «فه‌لی» و «فیلی» نیز زنده و استفاده می‌شود.

برخی نیز نام سنقر را برگرفته از «سنقور» می‌دانند که نام یک پرنده شکاری است و در باورهای مردمی و برخی از منابع نیز آمده است که سنقر محل زیست نوعی باز شکاری جذاب بوده و در دوره شاهان ساسانی تبدیل به شکارگاه شاهی می‌شود و شاهان ساسانی به سودای شکار پرنده سنقور به این شکارگاه می‌آمده‌اند.

لفظ «کلیایی» نیز که گاهی همراه با نام سنقر می‌آید، برگرفته از نام یک طایفه بزرگ و کوچ‌ رو در این منطقه بوده که امروزه یک‌ جانشین شده‌اند و به دلیل فراوانی جمعیتشان نام این طایفه به نام شهر افزوده شده است.

اقلیم شهرستان سنقر

استان کرمانشاه به واسطه شهرستان سنقر با استان همدان همسایه شده، فاصله شهر سنقر تا همدان نزدیک به نود و پنج کیلومتر است؛ سنقر و کلیایی شهری کوهستانی و محصور در رشته‌کوه‌هایی از زاگرس است که یکی از مهم‌ترین و مرتفع‌ترین آن‌ها، کوه دالاخانی است که همه‌ ساله و در فصول مختلف، میزبان کوه‌ پیمایان، صخره‌ نوردان، هنرمندان عکاس و طبیعت‌ گردان پرشماری است.

همچنین به دلیل آب‌ و هوای کوهستانی، باران‌زایی و غنای مراتع و مزارع، طبیعت سنقر بسیار سرسبز و مملو از انواع باغ‌ و بوستان، سدهای آب، رودخانه‌ها و سراب‌هایی است که از پربازدیدترین و گردشگر پذیرترین نقاط در استان کرمانشاه است.

قدمت شهرستان سنقر

قدمت و پیشینه شهر سنقر، به عنوان شهری متمدن، چنان که از ریشه نام‌ها و از آثار تاریخی منطقه برمی‌آید، به زمان‌های بسیار باستان و به دوره‌های کهن برمی‌گردد.

از نشانه‌ها و سندهای موثق در مورد پیشینه تاریخ شهر سنقر می‌توان به آتشکده و معبدی اشاره کرد که در کوه بان‌ تخت (کوهی که قلّه‌اش مسطح باشد) و در نزدیکی روستای «سهنله» واقع شده و مربوط به دوران اولیه امپراطوری هخامنشیان است.

یافتن سکه‌ها و گورهای منتسب به هخامنشیان و ساسانیان از دیگر نشانه‌هایی است که قدمت شهر نشینی سنقر را آشکار می‌کند. رونق سنقر و مرکزیت آن در منطقه به دوران افشاریه و زندیه بازمی‌گردد که خان‌های ایل کلیایی به نیابت از حکومت مرکزی، و چون از نوادگان صفی‌خان بوده‌اند، والی‌ گری و اداره منطقه را در دست داشته‌اند.

کلیایی‌ها از مردمان کلهر بوده و بنابراین با توجه به زبان، نژاد و خاستگاهشان که از سمت ایوان‌ غرب آمده‌اند، از ساکنان بومی سنقر جدا و ترکیب سنقری و کلیایی را در کنار هم پدید آورده‌اند.

از دیگر بخش‌هایی که از نظر تاریخی بسیار غنی بوده و یکی از نمونه‌های قدمت تاریخی سنقر است، دهستان «فیله‌ کری» است؛ که امروزه به غلط به «پسر فیل» ترجمه می‌شود و استعاره‌ای از نیرومندی است، در حالیکه در حقیقت جزء «فیله» یا «فه‌هله» چنان که آمد، به معنای قلعه و شهر است و جزء «کری» به احتمال نزدیک به یقین اسم خاص و برگرفته از نام‌های بومی منطقه است.

به هر حال یکی از آثار باستانی و تاریخی این دهستان همان کوه معروف مادیان‌ کوه است؛ کوهی که چشمه‌ها، غارها و آثار حمام‌های باستانی و نیز سنگر سازی‌ها و باقی‌ مانده قلعه‌های نظامی در آن، مجموعه‌ای از عجایب و جاذبه‌های معماری تاریخی را پدید آورده است.

بخش زیادی از سازه‌های دفاعی در اطراف مادیان‌ کوه و دیگر نقاط سنقر به زمان حمله مغولان برمی‌گردد که مردم در دل این کوه‌ها سنگر ساخته و به قصد حفاظت از شهر با لشگر تاتارها وارد نبرد شدند.

باید افزود که در آخرین روزهای جنگ دوم جهانی نیز، باقیمانده سربازان فراری آلمانی در کوه‌های اطراف سنقر مخفی شدند و از این رو نیروی متفقین این کوه‌ها را به توپ بستند.

جاذبه‌های گردشگری شهرستان سنقر

آثار، مکان‌ها و جاذبه‌های گردشگری در شهر سنقر کلیایی، در بخش‌های تاریخی، مذهبی، طبیعی و تفریحی، بسیار پرتعداد و متنوع است. در حقیقت شهر سنقر و جاذبه‌های گردشگری آن، چنان است که باید آن را یک قطب گردشگری مستقل به حساب آورد.

از جاذبه‌های تاریخی می‌توان به آثار و ابنیه‌های به جا مانده در مادیان‌ کوه و همچنین بقعه یا آرامگاه مالک اشاره کرد. کوه و غار آهکی دالاخانی، منطقه سرسبز و تفریحی روستای قدیمی خان‌ امیران، منطقه تفریحی سراب سنقر، چشمه‌های جوشان در دامنه‌های مادیان‌ کوه از دیگر نقاط و جاذبه‌های گردشگری شهر سنقر است.

افزون بر این نقاط باید از آبشار پریشان، سراب گزنهله، کوه‌های پنجه‌ علی و بوسوار نیز یاد کرد. روستای ورمقان سنقر یکی از روستاهای هدف گردشگری است که سالانه میزبان بسیاری از مسافران و مهمانان در ایام تابستان و بهار است.

این روستا که در دامنه کوه زیبای بدره قرار دارد، دارای آب‌ و هوای مطبوع و پوشش گیاهی و جنگلی متنوع و انبوهی است که لحظات به یاد ماندنی را برای گردشگران رقم می‌زند.

از آبشارهای معروف و زیبای سنقر آبشار شالان است که در نزدیکی روستای ورمقان قرار گرفته و یکی از بکرترین مناطق تفریحی – طبیعی سنقر محسوب می‌شود.

روستای چرمله علیا نیز یکی از روستاهای کوهستانی است که به دلیل ییلاقی بودن اقلیم آن، مناسب‌ترین مکان تفریحی برای ایام گرم و فصل تابستان است؛ این روستا یک حمام تاریخی متعلق به دوران قاجاریه دارد که بازدید از آن برای علاقه‌ مندان آثار تاریخی بهره‌ها خواهد داشت.

از مکان‌های مذهبی شهر سنقر زیارتگاهی است به نام امام‌ زاده احمد که قدمتی برابر با شهر سنقر دارد و معماری این بنا دارای یک بارگاه استثنایی است.

پل باستانی نجوبران نیز که در مسیر بیستون به سنقر واقع شده هم یکی از جاذبه‌های دیدنی‌ شهر سنقر است. در نزدیکی روستای گردشگری ورمقان آبشار دیگری به نام آبشار گیشان‌ پسند واقع است که از جمله زیباترین و بزرگ‌ترین آبشارهای طبیعی و چهار فصل منطقه است. تپه سراب گلویچ، کوه سهیل هم از دیگر نقاط دیدنی و جاذبه‌های گردشگری شهر سنقر کلیایی است.

فرهنگ، سنت و زبان مردم سنقر

مردم سنقر در زبان، گویش، سبک زندگی و دیگر مظاهر فرهنگی از تنوع و گوناگونی برخوردارند؛ از نظر مذهبی و اعتقادات و باورهای دینی، مذاهب تشیع، تسنن و آیین یارسانی در کمال مدارا با همدیگر زیست مسالمت‌ آمیز دارند.

تنوع زبانی و گویش‌های مختلف در شهرستان سنقر و کلیایی زیاد است، زبان‌های فارسی، کردی و ترکی و گویش‌های مختلف کردی از جمله سنقری، کلیایی، کلهری و کرمانشاهی و گورانی در پهنه این شهرستان استفاده می‌شود.

از مناسک و آیین‌های سنتی و فرهنگی شهرستان سنقر می‌توان به آداب مخصوص ازدواج، مجلس‌ ختم (پُرسه)، ختنه‌ سوران، جشن‌های نوروز و خرمن، جشن آفتابگردان، رسوم خون‌ بست و مراسم‌های مذهبی اشاره نمود؛ که هر یک از این آیین‌ها و مناسک، مانند دیگر شهرستان‌های استان کرمانشاه، رنگ و سبک و سیاق مردمان سنقر را بر خود دارند.

طبیعت و آب‌ و هوای شهرستان سنقر از برجسته‌ترین و پرجاذبه‌ترین بخش‌های گردشگری این شهرستان است. سراب‌ها، چشمه‌ها، آبشارها و باغستان‌های زیبا و پربار سنقر کلیایی به دلیل پرآبی و باران‌زایی بالای منطقه از غنا و جذابیت بالایی برخوردار است و همه‌ ساله در ایام مختلف سال میزبان مسافران، مهمانان و گردشگران پرشماری از دیگر نقاط استان و ایران می‌شود.

کوه‌های سر به‌ آسمان کشیده دالاخانی، زن‌ و مرد (ژن‌پیا) و مادیان‌ کوه، از مهم‌ترین قله‌های رشته‌ کوه زاگرس در حریم شهرستان سنقر است که منشاء چشمه‌ها، رودخانه‌ها و جویباران زیادی است که دشت‌های شهرستان سنقر را سیراب می‌کنند.

ویژگی تاریخی – طبیعی کوهستان‌ها در اقلیم و تاریخ شهرستان سنقر چنان است که بسیاری از غارهای کهن، آثار تاریخی و پوشش گیاهی‌ – دارویی منطقه، در دامنه‌های این کوه‌ها قرار گرفته و رشد یافته‌اند.

وجود این کوهستان‌ها در تاریخ مردم، پیشینه فرهنگی و ادبیات اساطیری مردم سنقر نقش‌ آفرینی می‌کنند. برای نمونه می‌توان به مادیان‌ کوه اشاره کرد که در باور مردم منطقه، بر پاین نوع چشم‌ انداز آن، که شبیه به شمایل یک مادیان با سر و گردن مایل است، به مادیان‌ کوه مشهور شده است؛ مادیان‌ کوه با مردمان و زندگی در دامنه‌هایش در یکی از داستان‌های نویسندن برجستن کرمانشاهی، منصور یاقوتی، با نام «چراغی بر فراز مادیان‌ کوه» مهملی برای روایت قصه‌ای به یاد ماندنی شده است.

همچنین باید به آداب و سنن عامیانه منطقه اشاره کرد که در اشعار یکی از مهم‌ترین شاعران این خطه، «امیری سنقری» تبلور یافته است؛ این شاعر بزرگ سنقری از مشاهیر شهرستان سنقر و کلیایی است که بر سه زبان فارسی، کردی و ترکی مسلط بوده و به هر کدام از این زبان‌ها اشعار و ترانه‌های نغزی سروده است.