معبد آناهیتا

معبد آناهیتا از نظر بزرگی و اهمیت تاریخی، دومین بنای باستانی ایران بعد از تخت جمشید است؛ این بنا در مسیر جاده باستانی هگمتانه به تیسفون قرار دارد و هگمتانه را که یکی از پایتخت‌های حساس ایرانیان در دوره مادها بوده، به تیسفون پایتخت دیگر ایرانیان در دوره اشکانیان متصل می‌کرده است.

محل این دو پایتخت، امروزه، در همدان و در ورای میانرودان عراق قرار گرفته است و معبد آناهیتا که امروزه در شهر کنگاور واقع شده است، یکی از مهم‌ترین معابد و مکان‌ها در مسیر این جاده سلطنتی بوده است.

معماری معبد آناهیتا

معبد آناهیتا چنان که از نام آن هویداست معبدی برای تکریم و تبرک آناهیتا، فرشته و نگاهبان آب‌ها بوده است؛ آناهیتا، الهه آب و روشنی و نماد زیبایی و زایایی، فراوانی و باروری بوده و در نزد ایرانیان باستان تا به امروز، از احترام و ارزش زیادی برخوردار است.

بنای معبد آناهیتا بسیار بزرگ است و در منطقه‌ای به وسعت تقریبی شش ‌و نیم هکتار بنا شده است؛ در منطقه‌ای به نسبت مرتفع که پشت آن به صخره‌های سنگی تکیه داده و رخ آن مشرف بر چشم انداز شهر کنگاور است.

بنای این معبد و پرستشگاه باشکوه، به شکل مستطیل منتظم بوده و طول و عرض آن به ترتیب، نزدیک به دویست ‌و پنجاه (۲۵۰) و دویست ‌و ده (۲۱۰) متر است.

این سازه عظیم، مانند دیگر بناهای باستانی ایران که بر بلندی‌ها ساخته شده‌اند، با روش و تکنیک صفه سازی (سکو سازی) ساخته شده است؛ یعنی پی آن بر سکوهایی واقع شده که لایه لایه بر هم سوار شده، بلندی تپه مانندی به پی بنا داده است.

این شیوه بناسازی که بعد از پرستشگاه آناهیتا، در دشت‌های مرکزی و کویرهای شرق و جنوب شرقی ایران (به دلیل عدم وجود بلندی) نیز استفاده شده، همگی از معبد آناهیتا الگو گرفته‌اند.

معبد آناهیتا، چنان که امروزه طرح معمارانه و پلان تخصصی آن در دست است، دارای بخشی فوقانی بوده که به همراه خود سقف و فراز سقف، همگی بر ستون‌هایی سوار بوده‌اند که سازه این ستون‌ها یکی از نبوغ آمیزترین و زیباترین جلوه‌های معماری باستانی در دنیا بوده است؛ بلندای این ردیف‌ ستون‌های سنگی عظیم به پنجاه‌ و پنج متر می‌رسد و جدا از سرستون و پی‌ستون، بدنه بلند هر ستون از سنگ یک تکه و تراش خورده (معروف به طرح دِریک) است!

پرستشگاه در یک ضلع خود (عرض جنوبی بنا) دارای دو ردیف از پله‌کان‌های سنگی است که یکی برای ورود و دیگری برای خروج ساخته شده‌اند، چرا که همین طرح در ضلع مقابل ‌(عرض شمالی بنا) نیز پیاده شده اما تنها یک راه پله سنگی دارد؛ یعنی از ضلع پشتی تنها می‌توانسته‌اند ورود کنند و خروج کردن ناممکن بوده است.

پیشینه معبد آناهیتا

پیشینه پرستشگاه آناهیتا به عصر ساسانی و اشکانی می‌رسد و سنگ‌های استفاده شده در این بنای عظیم نیز، از معادن سنگ مختلف و در مناطق مختلف تهیه شده‌اند؛ معادنی مانند باغ ملی، چهل مران، قوره جیل، رستم آباد و… که سنگ‌ها و بقایای ستون‌های به جا مانده نشان از نقش‌های ساسانی و اشکانی حکاکی شده بر این سنگ‌ها دارد.

معبد آناهیتا، به دلیل اهمیتی که هم از نظر تاریخی و هم از نظر معماری و اسطوره شناسی دارد، بسیار مورد توجه بوده و پی‌ در پی نیز مورد کاوش متخصصین قرار گرفته است.

از جمله ویژگی‌های بی‌نظیر پرستشگاه آناهیتا، که محصول همین کاوش‌ها بوده است، نبودن و نداشتن هیچ گونه بت، تندیس، سردیس و مجسمه‌ای است که نماد این ایزدبانو بوده باشد؛ گویی در نزد ایرانیان آن زمان، آناهیتا تنها ایزدبانویی نمادین بوده است که در ذهن ایرانیان مقدس بوده و تکریم و تقدیس آن جنبه بیرونی و عینی نداشته است.

از دیگر وجوه اهمیت معبد آناهیتا، قرار گرفتن آن در مسیر جاده شاهی و جاده ابریشم بوده است که بخش شرقی امپراتوری ایران باستان را به بخش غربی آن در میانرودان و اروپای شرقی متصل می‌کرده است.