پل بیستون

پل بیستون یا پل نادرآباد، از نظر معماری دهانه‌ها بسیار قابل توجه است؛ چرا که از پنج دهانه آن، که همگی دارای طاق موسوم به «طاق جناغی» هستند، تنها دهانه چهارم است که تفاوت داشته و طاق آن از نوع طاق‌های موسوم به «طاق هلوچین» یا «طاق بیضی» است.

تمام پایه‌های پل یا همان پل معروف به «پل دینورآب» طرحی شش ضلعی دارند، اگرچه پایه‌های کناری دیگرگونه هستند، پایه‌های اصلی که طرح شش‌ ضلعی دارند، هر کدام از سه قسمت تشکیل شده‌اند که قسمت میانی هر کدام، به شکل مکعب مستطیل است، هر یک از این مکعب‌ها از دو جانب متصل به آب و از جانب مقابل به آب‌شکن‌هایی مثلثی‌ شکل متصل هستند.

این آب‌شکن‌ها یا موج‌شکن‌ها، علاوه‌ بر هدایت آب و سیلاب‌ها، خاصیت استحکام‌ بخشی و نیز کم کردن نیروی وارده به سازه پل، از سمت جریان آب را دارند. در هر دو نما، هم شمالی و هم جنوبی، در بالای آب‌شکن‌های این پل، پشت‌بندهایی آجری و مثلثی‌ شکل ساخته شده‌اند که حالت مدور داشته، نقشی حیاتی و مهم برای مقابله با رانش احتمالی قوس‌های دهانه را برعهده دارند.

ملات و مصالح مورد استفاده در پل تنوع بالایی دارد؛ چنانکه پایه‌ها از سنگ و ملات گچ، روکار پایه‌ها از سنگ‌های تراش خورده و مستطیلی‌ شکل، داخل پایه‌ها از قلوه‌ سنگ و لاشه‌ سنگ و ملات گچ ساخته شده‌اند؛ پایه‌های این پل در واپسین سال‌های عصر ساسانی ساخته شده‌اند و همچون بسیاری از بناهای ناتمام عصر ساسانی، همچون کاخ نا‌تمام ساسانی، به دلایل تاریخی، هیچوقت به فرجام نرسیده‌اند.

در قرن چهارم هجری و مقارن با حکمرانی خاندان حسنویه (آل حسنویه (۳۴۸–۴۰۵ق) خاندان کردان برزیکانی شیعه از سلسله‌های نیمه باختری ایران که در سده ۴ق/۱۰م در کوه‌های زاگرس، کردستان، کرمانشاه، همدان، ایلام و لرستان تا نزدیک به خوزستان فرمانروایی کردند)، باقیمانده پل بیستون تکمیل شده و مورد استفاده قرار گرفته است و بعدها در زمان‌های موسوم به عصر ایلخانی، دهانه پنجم پل که بزرگ‌ترین دهانه آن است، مرمت و تعمیر گشته است؛ تا اینکه بخشی از نمای بیرونی پل بیستون، در دوره پهلوی اول بازسازی و مرمت شده است.

گویا در همین دوره ایلخانی و برای استفاده در ساخت و تکمیل پل بیستون، کوره‌های آجرپزی زیادی بنا می‌شوند؛ این کوره‌های آجرپزی در قسمت شمالی و شمال غربی پل قرار داشته، امروزه روز نیز آثاری از آن‌ها برجای مانده است.