فرهادتراش بیستون

فرهادتراش (فرائ‌ تاش) بزرگ‌ترین دیواره تراش‌ خورده و حجاری‌ شده در ایران است که در بیستون کرمانشاه واقع شده است؛ این دیواره باستانی که در زبان مردم محلی به «فرائ‌ تاش»، «فراتاش» و «تخت فرهاد» شهرت دارد، در دامنه بیستون و در جانب غربی نقش‌ برجسته داریوش اول پدید آمده است.

دیواره فرهادتراش (فرائ‌ تاش) که از جمله آثار تاریخی و باستانی ایران در استان کرمانشاه است، دارای ارزش فرهنگی – ‌ملی زیادی است؛ اهمیت این نقش برجسته تا جایی است که در ادبیات شفایی و حتی منظوم و منثور ایرانیان داستان فرهاد و آثار تیشه‌اش بر کوه بیستون، نمادی برای فداکاری در عشق راستین است.

فرهادتراش، با استفاده از بلوک‌های سنگی و تراشیده و لاشه‌ سنگ و ملات گچ ساخته شده است؛ عرض دیواره نزدیک به دویست متر و ارتفاع آن به بیش از سی‌ و پنج متر می‌رسد.

در دامنه فرهادتراش سکویی خاکی ایجاد شده که در حد فاصل این سکو و دیواره اصلی، دیواری حائل به طول یکصد و پنجاه متر و به ارتفاع نزدیک به پنج متر ساخته‌اند.

در سطح و طرفین دیواره فرهادتراش و بر سکوی مقابل آن، نیمکت‌ها و پله‌های سنگی برای نشستن حجاران، گودی‌هایی برای نگه‌ داشت ابزار کار و ساقه‌ستون‌ها و پایه‌ ستون‌هایی برای پیش‌ برد پروژه ساخته شده است.

این همه نشان از پیشرفت تکنیکی، معمارانه و هنرمندانه سنگ‌ تراشان ساسانی دارد که «فرهاد» را در فرهنگ شفاهی کرمانشاه و ادبیات مکتوب ایران، نمادی از این هنرمندی می‌دانند.

بلوک‌های سنگی و تراش‌ خورده‌ای که در دیواره فرهادتراش تعبیه کرده‌اند، مملو از نقش‌ برجسته‌ها، نشانه‌ها و شکل‌هایی هستند که به دست هنر آفرین حجاران و نگارگران ساسانی نقش بسته‌اند؛ این نقش‌ها و اشکال به‌ جا مانده بر بلوک‌ها و خوانش آن‌ها بسیاری از گوشه‌های تاریک تاریخ باستان را روشنی بخشیده‌اند.

از جمله پژوهشگرانی که دیواره و نقش بلوک‌های آن را تاویل کرده، ارنست امیل هرتسفلد (1879- 1948 /Ernst Emil Herzfeld) است که دیواره را نه به دوره ساسانی، که به عصر هخامنشیان متعلق دانسته و برآن است که داریوش اول، شاهنشاه بزرگ هخامنش، برای نقر کردن و نوشتن متن وصیت‌ نامه‌اش فرمان به حکاکی این صفحه سنگی عظیم داده است اما همچنان که پیش‌تر گفته شد هایز لوشای (Hayes Lüshey) باستان‌ شناس آلمانی، این دیواره را متعلق به دوره خسرو دوم ساسانی می‌داند و در کتاب خودش به نام «حفریات بیستون» با استناد بر آثار مکتوب ادب پارسی، دلایلش را اینگونه شرح می‌دهد که «قزوینی و نظامی کارهای حجار و معمار افسانه‌ای یعنی فرهاد را در پای کوه بیستون ذکر می‌کنند و می‌گویند که می‌خواست با این هنرنمایی شیرین معشوقه خسرو را تصاحب کند. قزوینی موضع دقیق این ناحیه را ذکر می‌کند و می‌گوید؛ آثار آن به صورتی غیر قابل تردید تا به امروز باقی مانده است و ما ناگزیریم در این مورد به این مؤلف قرن چهاردهم (میلادی) حق بدهیم».

او با استناد بر مینیاتور سازانی که کتاب خسرو و شیرین نظامی را مصور کرده‌اند می‌گوید: «به صورتی کاملاً نمایان، دیوار خدنگ بیستون و چشمه‌ سار مقابل آن‌ را تصویر می‌کنند و نقش خسرو و شیرین را در قسمتی از کوه که کنده شده است، جای می‌دهند. پس این قسمت از کوه که به نحوی اسرار آمیز کنده شده در نظر آنان با روایت دوران با عظمت ساسانی بستگی دارد».

به هر روی فرهادتراش یا تخت فرهاد اثری سزاوار افتخار و بالیدن است و در ذهن و زبان مردم بومی بیستون و کرمانشاه از جایگاه ویژه و احترام زیادی برخوردار بوده، این اثر هنرمندانه و تاریخی را نتیجه عشق و فراق رنج‌ آلود فرهاد کوه‌ کن نسبت‌ به شیرین، ملکه خسرو دوم می‌دانند.