سد ساسانی

پلی تاریخی موسوم به پل خسرو که در حریم دشت بیستون، در دو کیلومتری کوه بیستون و بر رودخانه گاماسیاب قرار دارد، یکی از سازه‌های عصر ساسانی و جزئی از سد عظیم ساسانی بوده که در طول تاریخ، علت پدید آمدن بسیاری از ابنیه‌ها، سازه‌ها و آثار تاریخی و باستانی در منطقه بوده است.

ضلع شمالی دیواره سد، از پل موسوم به پل خسرو و نزدیک به پانصد متر به طرف جاده ساسانی امتداد داشته، سپس به سمت جنوب به طول بیش‌ از یک کیلومتر ادامه می‌یابد؛ نخستین بار باستان شناسان آلمانی در سال‌های دهه شصت میلادی در قرن بیست، در کاوش‌هایی به بقایای پشت‌ بندهای سنگی و یکپارچه سد رسیدند و آغاز به بهره برداری و کاوش بیشتر کردند.

سد ساسانی از سنگ‌های تراش خورده، یک شکل و یک جنس، به فرم‌های مکعب مستطیل ساخته شده است؛ که بدنه اصلی و سازه سد ساسانی را تشکیل می‌دهند و با سنگ چین‌هایی در سمت تلاقی با آب، از این سازه محافظت کرده‌اند.

بر مبنای پژوهش‌ها و با استناد به نظریه‌های کارشناسان این حوزه، پل خسرو یا پل ساسانی، قسمتی از تأسیسات و سازه‌های مجتمع‌ گونه این سد است که اگر از بالا به این سازه‌ها بنگریم، در نظرگاهی عمودی، این مجموعه‌ سازه‌های مستطیلی شکل و عظیم، که دربرگیرنده حصارها، حریم‌ها و دیگر متعلقات سد هستند، همان معماری سد بزرگ ساسانی می‌باشند.

تخته سنگ‌های تراش‌ خورده و بسیار بزرگی که امروزه در دو جانب کناره‌های گاماسیاب مشاهده می‌شوند، این نظریه را تقویت می‌کنند که این همه، بخش‌هایی از یک مجموعه‌ سازن بسیار عظیم و با کاربردهای متنوع بوده‌اند که گویا در عصر ساسانی پسین و به دلایلی نیمه‌ تمام باقی مانده‌اند.

برخی از بزرگان باستان شناسی نیز بر این نظر هستند که سد به منظور احداث شکارگاه معروف به شکارگاه خسروپرویز پدید آمده است؛ شکارگاهی که با اسامی مختلفی از جمله «شکارگاه گراز»، «شکارگاه خسرو» و «شکارگاه سلطنتی» از آن یاد می‌شود؛ همان شکارگاهی که تصاویری از آن، در طاق بزرگ در طاق بستان به شکل حجاری شده وجود دارد.

دلیل موجه برای این نظریه چنین است که با تشکیل این سد، آب رودخانه گاماسیاب به صورت یک مرداب طبیعی و گسترده، در پشت سد و در دشت بیستون جمع می‌شود و فضایی بکر و بیشه مانند را جهت شکار شاهان مهیا می‌نماید.