طاق بستان
درباره تاق بستان
طاق بستان (تاق وه سان یا تاق بستان) مجموعه‌ای تاریخی – باستانی از کتیبه‌ها، سنگ نوشته‌ها و سنگ نگاره‌هایی است که بیشتر ساسانی هستند و در محله‌ای قدیمی به همین نام و در جوار شهر کرمانشاه بنا شده است.
نام طاق بستان فارسی شده لفظ «تاق وه سان» در زبان کردی است که به غلط به «بستان» تبدیل شده است؛ در حالی که واژه «سان» در زبان کردی به معنای سنگ بوده، و منظور از «تاق‌وه‌سان» تاقی است که از سنگ ساخته شده باشد؛ بنابراین بازگردان صحیح این نام در زبان فارسی «تاق سنگی» خواهد بود.
مجموعه طاق بستان در اوایل سده سوم میلادی، یعنی در بیش از سیصد سال پیش از اسلام ساخته شده و از نظر تاریخی ارزش بسیار زیادی دارد؛ این ارزش و اهمیت علاوه بر پیشینه تمدنی ایران، در شناخت تطبیقی دیگر تمدن‌های دنیا نیز حیاتی بوده و در همه زمان‌ها مورد مطالعه و پژوهش تاریخ پژوهان سایر تمدن‌ها قرار گرفته است.
تاج گذاری خسرو پرویز، تاج گذاری اردشیر دوم، تاج گذاری شاهپور دوم و سوم، و همچنین چند سنگ نوشته و کتیبه به خط پهلوی، کتیبه‌ای مربوط به مراسم شکار گراز و گوزن به دست سوارکاران و شکارچیان شاهی و صحنه‌هایی از نواختن موسیقی با آلات موسیقی چنگ و… از جمله آثار و بخش‌هایی است که در این مجموعه حک شده و برای ایرانیان امروز به یادگار مانده است.
پادشاهان ساسانی برای برگزیدن این مکان انگیزه‌های فراوانی داشته‌اند، که برجسته‌ترین آن‌ها اقلیم مناسب و قرارگیری در مسیر جاده ابریشم بوده است.
از نظر اقلیمی و آب و هوای مساعد نیز، کرمانشاه یکی از مناطق زیبا و حاصلخیز در طول زمان بوده است و مجموعه‌ای از کوهستان‌ها، چشمه‌ها، غارها، دامنه‌ها و دریاچه و دشت‌های حاصلخیز، این ناحیه را برای ایجاد تمدن و مرکزیت سیاسی – اقتصادی مساعد کرده بود.
مجموعه تاق بستان مانند مجموعه بیستون یکی از مراکز و اهداف گردشگری در استان کرمانشاه، در ایران و در دنیاست که همه سال میزبان بسیاری از گردشگران و پژوهشگران حوزه‌های تاریخی، باستانی و معماری می‌شود.
این گنجینه و موزه باستانی در کنار دیگر جاذبه‌های گردشگری کرمانشاه این استان را به یکی از قطب‌ها و مسیرهای گردشگری ایران تبدیل کرده است. امروزه مجموعه تاریخی – طبیعی تاق بستان در بسیاری از حوزه‌ها مانند حوزه‌های تاریخی، باستانی، هنری، مردم شناختی، اسطوره شناختی، اقلیمی و… مورد مطالعه و بازدید قرار می‌گیرد و بخش زیادی از مطالعات معاصر، مربوط به سبک زیست ساسانیان، فرهنگ پوشاک آن دوره، نمادها و سمبل‌ها، داستان‌ها و قصه‌های عامیانه در آن زمانه می‌باشد.
پیشینه طاق بستان
مجموعه تاق وه سان در اوایل سده سوم میلادی، یعنی در بیش از سیصد سال پیش از اسلام ساخته شده و از نظر تاریخی و باستان شناختی ارزش بسیار زیادی دارد؛ این ارزش و اهمیت تاریخی علاوه بر پیشینه تمدنی ایران، در شناخت تطبیقی دیگر تمدن‌های دنیا نیز حیاتی بوده و در همه زمان‌ها مورد مطالعه و پژوهش تاریخ پژوهان سایر تمدن‌ها قرار گرفته است.
جاذبه‌های تاق بستان
طاق بزرگ
طاق بزرگ، چنان که از نام آن پیداست، بزرگترین و مهم‌ترین سازه در مجموعه تاق بستان بوده و با سنگ نگاره تاج گذاری خسرو پرویز تزیین شده است؛ در نقش تاج گذاری خسرو پرویز، فروهر با تاجی کنگره دار و میترا با کمربند و لباس مخصوص در دو سمت شاه ایستاده‌اند.
طاق کوچک
طاق کوچک در میان سنگ نگاره تاج گذاری اردشیر دوم و طاق بزرگ قرار دارد و دارای فضایی مستطیلی است. این طاق شامل دو کتیبه بوده، مراسم تاج گذاری شاهپور دوم و سوم را به تصویر می‌کشد.
این دو کتیبه به ترتیب شرح چگونگی به قدرت رسیدن شاهپور اول و دوم، نسَب آن‌ها و شرح پیروزی‌هایشان را ثبت کرده است؛ همچنین طاق کوچک دارای دو نقش در بالای دیواره طاق است.
پلکان سنگی
پلکان سنگی ردیفی هفتاد و هشت تایی از پله‌های حجاری شده در دل یکی از صخره‌ها‌ی تاق بستان است که از جانب راست طاق‌های بزرگ و کوچک و در نزدیکی چشمه اصلی آغاز شده و به سمت حفره‌ای بیضی شکل در بالا دست طاق‌ها ادامه می‌یابد.
در یکی از کاوش‌های اخیر، نقش برجسته و سنگ نگاره‌ای در این حفره بیضوی پدیدار شده است که به احتمال زیاد مربوط به دوره میترائیسم بوده، این پلکان معبر رسیدن به این سنگ نگاره بوده است.
پیش از این، کارشناسان به ناتمامی این پلکان و سازه مربوط به آن نظر داده بودند؛ اما گویا ساسانیان، به دلیل اختلاف مذهبی و دشمنی عمیقی که با میترائیان داشته‌اند، سازه‌ها، سنگ نگاره‌ها و پلکان ورودی آن بناها را تخریب کرده‌اند و امروزه تنها بخشی از پلکان و بخشی از سنگ نگاره‌ها بر جای مانده است.
درخت رحمت، درخت چنار کهن سال و بلند قامتی است که در سال‌های اخیر به ثبت آثار ملی – طبیعی – فرهنگی رسیده است؛ این درخت منحصر به فرد، قامتی نزدیک به چهل متر و تنه‌ای نزدیک به نُه متر دارد.
قدمت و عمر طولانی چنار رحمت که در حدود میانه قرن پانزدهم میلادی، قرن نهم هجری کاشته شده از یک سو و بار سنت و باورهایی مقدسی که با خود به زمانه اکنون آورده از سوی دیگر، باعث شده تا این چنار کهن را به عنوان اثری هم طبیعی و هم ملی و فرهنگی به ثبت برسانند.
نقش برجسته اردشیر دوم
نقش برجسته اردشیر دوم مربوط به مراسم تاج گذاری اردشیر دوم است که در کنار طاق کوچک در طاق بستان واقع شده است. این نقش برجسته، نخستین نقش برجسته تاق بستان است و در آن اردشیر دست را به سوی حلقه پادشاهی یا شهریاری، که اهورامزدا به او تسلیم می‌دارد، دراز کرده است.
در طرف چپ اردشیر، تمثال میترا در حالت ایستاده نقش شده که «برسم» به دست دارد و اردشیر دوم با نشانه‌های شاهنشاهی، متعلق به سده چهارم میلادی تصویر شده است.
کتیبه پهلوی
تاق بزرگ دارای ایوان مستطیلی وسیع و مرتفعی است که در کناره‌ها با سنگ نگاره فرشتگان بال دار، درخت زندگی، مجلس شکار و تمثال اسب و… مزین شده است.
این نقش‌ها با کتیبه‌ای به خط پهلوی ساسانی همراه بوده که گویی شرح مجلس بزم و شادمانی و توصیف یکی از مهمانی‌های شکار بوده است؛ این مجالس در دوره ساسانی و به دلیل قرار گرفتن شکارگاه شاهی در تاق بستان معمول بوده و نقش و شرح آن را به یادگار حجاری نموده‌اند.
چشمه‌های طاق بستان
چشمه‌های موسوم به «چشمه‌های طاق بستان»، از دل چهار قله فرخ شاد، دوشاخ، زرده بلین و سرطاق سرچشمه می‌گیرند. نام‌های این پنج چشمه، که بزرگترین و برگزیده‌ترین چشمه‌ها از میان ده‌ها چشمه دیگر است، عبارت هستند از «تِک‌تِک» به معنای قطره قطره، «وزمان» برگرفته از نام «وزمه» که همان «وسمه» و نام درختی است، «میوله(کوثر)» که از «میْو» یا «مو» که درخت انگور است گرفته شده است، «دواشکفت» که به دلیل قرار گرفتن در کنار غار دواشکفت است و «چشمه بزرگ طاق بستان» که اصلی‌ترین، پرآب‌ترین و بزرگترین آن‌هاست.
از این پنج چشمه، به غیر از «چشمه بزرگ طاق بستان» که پرآب و چشمه اصلی است و در کنار مجموعه آثار طاق بستان و هم‌سطح آن قرار دارد، بقیه، چشمه‌ها در ارتفاع به نسبت بالایی قرار دارند و حتا دو چشمه «وزمان» و «میوله» در پشت جبهه شمالی کوه قرار دارند.
نقش برجسته محمدعلی میرزا
کتیبه و نقش برجسته مذکور به فرمان محمد علی میرزا و در زمان حکومت قاجار در قرن ۱۹ میلادی، حکاکی شده و باعث تخریب بخش زیادی از این مجموعه باستانی با ارزش شده است.
افزون بر تخریب آثار و کتیبه‌های ساسانی، ناهماهنگی سبک معماری و عدم سنخیت تاریخی آن با دیگر نقوش و کتیبه‌های باستانی باعث شده که همچون وصله‌ای ناجور، چشم‌انداز این مجموعه را خراب و مخدوش کرده، لطمه‌ها و آسیب‌های جبران‌ناپذیر بسیاری به این مجموعه عظیم و شگفت انگیز ایران کهن وارد سازد.
سوارکار زره پوش
نقش برجسته اسب سوار زره پوش، از نظر تاریخی و مرجع دارای ابهامات زیادی است و برخی باستان شناسان آن را یک رزم جو و برخی دیگر آن را متعلق به خسرو پرویز می‌دانند؛ البته تعدادی از پژوهندگان نیز او را «پیروز» یا «فیروز»، از شاهزادگان ساسانی می‌پندارند.
حکاکان این فرد را با رخی به صورت سه وجهی و بدنی تمام رخ تصویر نموده‌اند که بر پشت اسبی قوی نشسته است و کلاه‌خودی که تمام چهره‌اش را پوشانده و تنها چشمانش را نشان می‌دهد بر سر دارد.
روی کلاه خود نیز تاجی قرار داشته و نواری متشکل از دو ردیف مروارید روی پایه تاج را تزیین کرده است؛ بخش حاشیه بالایی تاج نیز، با شیارهای عمودی به طرزی زیبا تزیین شده است. بالای تاج، موهای سر سوارکار، به شکل پرپشت، مواج و انبوه، بدون داشتن هیچ گونه پوششی و با روبان بسته شده است.
نقش برجسته شکارگاه
نقش برجسته شکارگاه مربوط به یکی از صحنه‌های شکار گوزن است که در قابی حدود بیست و چهار متر مربع حجاری شده است و تمثال‌های فیلبانانی را در سه ردیف تصویر می‌کند.
این فیلبانان، گله‌ای از گوزن‌ها را به سمت شکارگاه شاهی هدایت کرده، آنان را به دیدگاه شاهی و در معرض شکارچیان سلطنتی می‌کشانند. در این نوع از شکار، تعدادی گوزن دست‌آموز را با روبان‌های رنگین بر گردن، برای گول زدن و انحراف گله‌ها به کار می‌بردند و تصویر شاهنشاه نیز، که بر اسبی سوار است در شکارگاه حجاری شده است.
تصاویر سه ردیف از زنان را پشت سر پادشاه حکاکی کرده‌اند که هر یک به حالتی متفاوت نمایش داده شده‌اند. در دو ردیف نخست، زن‌ها به حالت احترام ایستاده و در ردیف سوم نیز، زنانی که در حال نواختن آلات موسیقی هستند، به تصویر کشیده شده‌اند.
موزه سنگ تاق بستان
در مجموعه تاق بستان و در نزدیکی طاق‌ها، موزه‌ای از سنگ‌ها، ستون‌ها، سرستون‌ها و دیگر قسمت‌های سازه‌ای باستانی قرار دارد که به موزه سنگ طاق بستان موسوم است.
بیشتر آثار موجود در موزه سنگ، متعلق به سازه‌های پیش از اسلام از جمله سازه‌های ساسانی است؛ بخشی از آن‌ها از باقیمانده کاخ‌ها، عمارت‌ها و سازه‌های ویران شده است.
در موزه سنگ طاق بستان بیش از چهل و پنج قطعه سنگ تراش خورده، در اندازه‌ها و اشکال متنوع وجود دارد، که تعدادی از آن‌ها مربوط به دوره‌های معماری اسلامی و تعدادی نیز به عماری ساسانی در دوره پیش از اسلام تعلق دارند.
طاق بستان کجاست؟
دسترسی به مجموعه تاریخی – تفریحی تاق بستان به دلیل قرار گرفتن در جوار شهر کرمانشاه به نسبت آسان و مسیر آن به نسبت سر راست است بنابراین فاصله و مدت زمان مورد نیاز برای بازدید از این مجموعه، از نقاط مهم شهر کرمانشاه به شرح زیر می‌باشند:
- فاصله میدان آزادی در مرکز شهر تا طاق بستان ده کیلومتر و نیم ساعت است.
- فاصله فرودگاه بین المللی کرمانشاه تا تاق بستان شش کیلومتر و پانزده دقیقه است.
- فاصله پایانه کاویانی (کرمانشاه – همدان) تا تاق بستان پنج کیلومتر و ده دقیقه است.
- فاصله پایانه راه کربلا (کرمانشاه – ایلام) تا طاق بستان پانزده کیلومتر و نیم ساعت است.
- فاصله میدان امام حسین (پایانه سنندج) تا تاق بستان هشت کیلومتر و پانزده دقیقه است.
مکان‌های مهم نزدیک به تاق بستان
شهر کرمانشاه و به ویژه مجموعه تاق بستان در یکی از مناطق شهری واقع شده که از نظر جاذبه‌های گردشگری بسیار غنی و پرتعداد است.
این جاذبه‌ها و مکان‌های گردشگری شامل انواع تاریخی، مذهبی، طبیعی و تفریحی بوده، با فاصله کمی از مجموعه طاق بستان واقع شده‌اند. برخی از این جاذبه‌ها که در پیرامون تاق بستان هستند عبارتند از:
- سیده فاطمه، درخت رحمت و…
- باغ گل‌ها، پارک کوهستان، غار دو اشکفت و…
- کلیسای قلب مقدس مسیح، کلیسای آرین و…
- تکیه فیض آباد، تکیه بیگلربیگی، تکیه معاون الملک و…
- تاریکه بازار، خانه خواجه باروخ، خانه صارم الدوله، حمام شهباز خان و…
- مسجد عماد الدوله، مسجد شهباز خان، مسجد شازده، مسجد شافعی و…
- موزه خط و کتابت، موزه سنگ طاقبستان، موزه پوشاک و زیورآلات، موزه مردم شناسی و…
پیشنهاد کرمانشاه گشت در سفر به طاق بستان
گردشگرانی که از محور همدان – کرمانشاه و شهر بیستون به سمت طاق بستان می‌روند، به دلیل کوتاهی راه و دوری از ترافیک شهری معمولاً از جاده قدیم استفاده می‌کنند، در حالی که کیفیت این جاده بسیار بد و طرفین آن بسیار شلوغ و پرازدحام است و از طرفی راه اصلی که از دل شهر می‌گذرد چشم‌اندازهای زیبایی از جمله لب آب، بلوار طاق بستان و… دارد.
مجموعه تاق بستان دارای خدمات ویژه‌ای برای گردشگران است که سفره‌خانه‌ها و کبابی‌های سنتی، فروشگاه‌های مخصوص انواع سوغاتی، آلاچیق‌های کنار رودخانه و پارک‌های پیرامون از آن جمله‌اند.
بنابراین به همه گردشگران پیشنهاد می‌شود که برای بهره بردن از تمام لذت‌ها و زیبایی‌های این مجموعه، وقت به نسبت بیشتری را به بازدید از تاق بستان اختصاص دهند؛ پیشنهاد می‌کنیم مقاله سان رستم را نیز مطالعه کنید.
اقامتگاه های کرمانشاه
گالری تصاویر طاق بستان
تاریخ زیبای ایران❤️
حتما برید.
🌹👌