کتیبه شیخ علی خان زنگنه
درباره کتیبه شیخ علی خان زنگنه
کتیبه‌ای موسوم به کتیبه شیخ علی خان زنگنه در دامنه کوه باستانی بیستون قرار دارد و بر روی نقش برجسته مهرداد دوم و گودرز دوم، یعنی همان نقشی که مبارزه این دو شاه را تصویر نموده، ایجاد شده است.
شیخ علیخان زنگنه، وزیر اعظم شاه سلیمان صفوی، در نیمه قرن یازده شمسی و به مدت بیش از بیست سال و تا زمان شاه عباس دوم حاکم وقت کرمانشاه بوده است.
شیخ علیخان زنگنه در تاریخ بومی و در فرهنگ مردم کرمانشاه به سخت گیری معروف بوده، در دوران حکمرانی و نمایندگیش بر کرمانشاه و مناطق غربی ایران، بانی و مبدا بسیاری از امور عام المنفعه بوده، بسیاری از ابنیه، عمارت‌ها و سازه‌هایی را به نام خود به یادگار گذاشته است.
در زمان صفویه و قاجاریه بزرگان حکومت، برای ثبت بزرگی و خدمات خود، از روی کتیبه‌های باستانی تقلید کرده و گاهی نیز آثار خود را بر روی همان کتیبه‌های باستانی حک می‌کرده‌اند و باعث تخریب آن‌ها می‌شده‌اند!
چنان که همین وقف نامه شیخعلیخان زنگنه باعث آسیب رسانی و تخریب بخش زیادی از نقش برجسته مهرداد دوم شده است! چنانکه محقق و پژوهشگر نامدار؛ «آبراهام والنتاین جکسن» (A. V. Williams Jackson/ 1862-1937) درسفر نامه خود می‌نویسد: «ایجاد کتیبه در این محل (نقش برجسته مهرداد دوم)، نوعی وحشیگری و شهوت برای ویران کردن آثار هنری و تاریخی است».
این طاق نما که وقف نامه شیخ علی خان زنگنه در آن حجاری و نقر شده است، دارای طولی بیش از سه و نیم متر و عرضی بیش از دو و نیم متر است؛ این متن دارای پانزده سطر بوده که بر مبنای محتوای متن سه بخش دارد و در هر بخش عبارات و شرحی به خط «ثلث» کنده کاری شده است.
این کتیبه ابتدا با نام و یادی از خداوند آغاز می‌شود و پس از حمد و سپاس، در یازده سطر شرح اصلی وقف نامه می‌آید؛ همچنان که در خود کتیبه و در قسمت سوم آمده است، خطاطی این کتیبه را یکی از خطاطان به نام و هنرمند زمانه صفوی، به نام «محسن امامی» انجام داده است؛ از طرفی حجاری، نقر کردن و نگارگری این کتیبه را هنرمندی حجار به نام «مقیم هروی» برعهده داشته است.
قسمت اصلی کتیبه شیخ علی خان زنگنه، همان شرح وقف نامه است که متن آن در زیر می‌آید: «بدین صورت است که شیخعلیخان زنگنه در سال هزار و نود و سه هجری قمری، چهار دانگ از املاک نهر قره ولی و چم بطان را وقف بر سادات فاطمی و دو دانگ از این املاک را وقف بر کاروانسرای بیستون کرده و تولیت آن را تا زمان حیات خود و پس از مرگ، پسرانش برعهده می‌گیرند (یعنی برعهده پسرانش است)».
کتیبه شیخ علی خان زنگنه کجاست؟
کتیبه شیخ علی خان زنگنه در مجموعه تاریخی، باستانی و ثبت جهانی شده بیستون قرار دارد که یکی از مجموعه‌ها و موزه‌های تاریخی و پر ارزش در ایران و سرتاسر جهان است.
مجموعه بیستون با تمام مکان‌ها، آثار و جاذبه‌های گردشگری خود در دامنه کوه بیستون، در جوار شهر کنونی بیستون و بر مسیر اصلی بزرگراه همدان به کرمانشاه واقع شده است، بنابراین دسترسی به این مجموعه و میراث بی‌همتا به نسبت آسان است و در موقعیت به نسبت نزدیکی از بسیاری مراکز شهری و مراکز استانی در سرتاسر کشور قرار گرفته است.
فاصله و زمان مورد نیاز برای رسیدن به مجموعه بیستون و بازدید از این جاذبه از برخی از مهم‌ترین نقاط شهری به شرح زیر است:
- فاصله کتیبه شیخعلی خان زنگنه از شهر هرسین سی کیلومتر و سی دقیقه است.
- فاصله کتیبه شیخ علیخان زنگنه از شهر کرمانشاه سی و پنج کیلومتر و سی و پنج دقیقه است.
- فاصله کتیبه شیخعلیخان زنگنه از شهر تهران چهارصد و شصت کیلومتر و شش ساعت است.
- فاصله کتیبه شیخ علی خان زنگنه از شهر همدان صد و پنجاه کیلومتر و دو ساعت و بیست دقیقه است.
کتیبه شیخ علی خان زنگنه مربوط به چه زمانی است؟
کتیبه شیخ علیخان زنگنه در بیستون به دست وزیر شاه سلیمان صفوی و والی وقت کرمانشاه، یعنی علیخان زنگنه نوشته شده است.
شاه سلیمان صفوی یا شاه سلیمان یکم یا همان شاه صفی دوم هشتمین پادشاه صفوی بوده است بنابراین این کتیبه در سال‌های ۱۰۴۵ خورشیدی تا ۱۰۷۳ خورشیدی ساخته شده است؛ یعنی در ۲۸ سالی که شاه سلیمان بر تخت بوده و شیخ علی خان در سال‌های پایانی وزیر او بوده است.
کتیبه شیخ علیخان زنگنه در حقیقت، شرح وقف‌نامه‌ای است که به دستور شیخعلیخان زنگنه در طاق نمای بالای نقش برجسته گودرز دوم نقر شده است؛ چنین رسمی در شاهان صفوی و قاجار و در میان نمایندگان محلی آن‌ها متعارف بوده است، شیخعلی خان فرزند عالی بالی بیگ زنگنه، از بزرگان ایل زنگنه بوده که ایل زنگنه از طوایف بزرگ و مشهور استان کرمانشاه است.
گالری تصاویر کتیبه شیخ علی خان زنگنه
