آتشکده چهارقاپی
درباره آتشکده چهارقاپی
آتشکده چهارقاپی در شهر مرزی قصر شیرین به واسطه نام و کاربرد ناهمگونش سبب تفاوت اندیشه در بین پژوهشگران شده است؛ سازه‌های باستانی چهارگوش همانند آتشکده چهارقاپی در استان کرمانشاه و ایران فراوان هستند و برای نامگذاری آن‌ها از لفظ‌های «چار (چهار) قاپی»، «چوار طاقی»، «چهار دروازه» و «چهار قاپو» استفاده شده است.
دیدگاهی دال بر این اندیشه است که این گونه بناها آتشکده هستند، از طرفی نام چهارقاپی و یا چهار قاپو، که از الفاظ «قاپ» یا «قاپو»گرفته شده‌اند به معنای «در» می‌باشند (به زبان تُرکی) پس این نام‌ها به دلیل همسایگی یا در پی مهاجرت اقوام ترک به مناطق مختلف ایران وارد زبان‌های ایرانی شده‌اند بنابراین این بناها کاربردی پیشااسلامی و نامی پسااسلامی دارند.
نام و کاربرد آتشکده چهارقابی
آتشکده چهارقاپی بی‌گمان آتشکده‌ای باقی مانده از دوران ساسانی است هر چند ممکن است نام دیگری داشته که پس از حملات اقوام ترک و یا همجواری و ورود عثمانی‌های ترک زبان به غرب ایران دستخوش تغییر شده باشد؛ لفظ «طاق» نیز به معنای هلال‌های گنبدی است که علاوه بر گنبد اصلی بر سر در هر یک از درهای اطراف چهار طاقی ساخته شده‌اند.
اما از دیدگاه کاربردی، گروهی اینگونه آثار از جمله چارقاپی قصرشیرین را آتشکده و گروهی متاخر آن را نوعی سازه تقویمی برای سنجش فصل‌های سال و ساعات خاص می‌دانند.
نخستین نظر مبتنی بر آتشکده بودن است؛ یعنی همان جایگاه آتش مقدس که در قدیم آدُریانش می‌نامیدند و نگهدارنده نمادین روشنایی، نور و نیکی بوده است.
روایت تازه‌تر برای آتشکده چهارقاپی کاربری تقویمی – نجومی است که نظریه «دکتر رضا مرادی غیاث آبادی» است و طرفدارانی نیز دارد:
«ویژگی‌های گاه سنجی و تقویمی طراحی شده برای این تقویم آفتابی جالب و استثنایی است. محور اصلی آن رو به جایگاه طلوع خورشید در انقلاب زمستانی دارد در نتیجه پرتوهای خورشید بامدادی در آغاز فصل زمستان در امتداد محور بنا می‌تابند و امتداد خطوط همگی سایه‌ها در بیرون و درون بنا با یکدیگر موازی هستند. برای تشخیص اعتدالین (آغاز بهار و پاییز) و نیز انقلاب تابستانی، خط دیدهای سه‌گانه‌ای طراحی و بکار برده شده‌اند که نمونه آن را تنها در همین بناها دیده‌ام به طوری که فرا رسیدن بهار، تابستان و پاییز را می‌توان از سه خط دید توأمان و جداگانه در این چارتاقی نظاره کرد» (مرادی غیاث آبادی، رضا. (۱۳۸۹). چارتاقی‌های ایران. تهران: ایرانشناسی. چاپ اول).
به هر روی این اثر تاریخی ارزشمند با هر کاربردی، سازه‌ای چهار گوشه با سقف گنبدی سوار بر چهار ستون و دارای چهار ورودی طاق دار در هر دیواره‌اش است؛ مربعی با اندازه ضلع دستکم بیست و پنج متر و ارتفاع بالاتر از چهار و نیم متر، که با اینکه گنبد آن تخریب شده، اما در میانه و بالای هر ضلع یا دیوار آن (بالای سر ورودی‌ها) دریچه‌ای برای دود گریزی، نورگیری و یا به تعبیر اختر – باستان شناسان، نمادهایی برای تعیین ساعات سه، شش، نه و دوازده بوده‌اند.
معماری آتشکده چهارقاپی
آتشکده چهارقاپی در درگاه غربی سکویی به ابعاد پنج متر در پنج و نیم متر و ارتفاع افزون بر نیم متر دارد که هرچه هست اهمیت ضلع غربی را بیشتر می‌کند.
در این سازه دالانی رواق دار وجود دارد که گرداگرد تمام بنا تعبیه شده و ویژه آتشکده‌های بزرگ بوده و معروف به دالان طواف بوده است؛ علاوه بر آن راهروهایی نیز از این دالان محیطی، به سمت بیرون و در جهات مختلف بنا شده‌اند که شاید با توجه به مرتفع بودن خود اثر، ورودی‌های اصلی آن بوده باشند.
آثار اتاق‌هایی نیز در اطراف آتشکده چهارقاپی باقیست که مثل هر آتشکده‌ای به احتمال، مسکن روحانیون یا جای عبادت و امور اداری و… بوده‌اند؛ برخی گمانه زنی‌ها همچنین حاکی از وجود محلیست برای اسکان موقت زائران و مسافرانی که از راه‌های دور می‌آمده‌اند.
در همین روزگار، در اوایل دهه هفتاد شمسی، طی حفاری‌هایی در اطراف چارقاپی و در ضلع جنوبی و جنوب غربی آن؛ مجموعه یک سالن، چهار اتاق و یک راهرو دیگر پیدا شدند.
از نظر شیوه معماری، چهارطاقی‌ها و چارقاپی‌ها الگوی اصلی ساخت مساجد گنبدی در دوره‌های بعد از ورود اسلام به ایران هستند و برخی سازه‌های همانند چهارقاپی را می‌توان در سایر نقاط استان کرمانشاه یافت؛ ازجمله حسن زور دار گیلان غرب، میل میلگه اسلام آباد غرب، چارتاقی شیان اسلام آباد غرب و بسیاری دیگر که هنوز پا برجا هستند.
آتشکده چهارقاپی کجاست؟
آتشکده چهارقاپی یا چوارقاپی، متعلق به عصر ساسانی می‌باشد و در حاشیه شهر قصرشیرین، نزدیک به عمارت خسرو و در همسایگی اداره میراث فرهنگی واقع شده است.
دسترسی به این جاذبه تاریخی با ارزش به دلیل واقع شدن در حریم شهری به نسبت آسان بوده و فاصله و زمان رسیدن به آن از برخی نقاط مهم به شرح زیر است:
- فاصله کاخ خسرو تا چهارقاپی یک و نیم کیلومتر و پنج دقیقه است.
- فاصله جاذبه بان قلعه تا چهارقاپی یک و نیم کیلومتر و سه دقیقه است.
- فاصله بازارچه مرزی پرویزخان تا چهارقاپی پنج کیلومتر و ده دقیقه است.
- فاصله بازارچه شهری (کاروان سرای عباسی) تا چهارقاپی دو کیلومتر و پنج دقیقه است.
مکان های مهم نزدیک به آتشکده چهارقاپی
شهرستان قصرشیرین از غنی‌ترین مناطق استان کرمانشاه از نظر جاذبه‌های تاریخی، مذهبی، طبیعی و تفریحی است و بسیاری از با ارزش‌ترین سازه‌های ساسانی در این شهر واقع شده‌اند؛ بنابراین برخی از مکان‌های گردشگری و جاذبه‌هایی که نزدیک به عمارت چهارقاپی می‌باشند به شرح زیر هستند:
- کاروانسرای قصر شیرین، نخلستان قصر شیرین، بان قلعه، بازارچه قصر شیرین و…
- یادمان شهید بهشتی، عمارت خسرو، پارک قصر شیرین، کانال آبرسانی ساسانی، قدمگاه امام حسن و…
پیشنهاد کرمانشاه گشت در سفر به عمارت چهارقاپی
آتشکده چارقاپی در جوار شهرستان قصرشیرین در محله چهارقاپی واقع شده است؛ این شهرستان به دلیل آب و هوای گرم از یک سو و پربارانی از دیگر سوی، یکی از مناطقی است که زمستانی بهار گونه و بهاری زود آمده و دیرپا دارد بنابراین سامانه کرمانشاه گشت به گردشگران پیشنهاد می‌کند که اواخر زمستان و اوایل بهار به قصر شیرین بیایند تا فارغ از گرمای فراوان بتوانند از جاذبه‌های گردشگری این شهرستان همانند چهارقاپی و دیگر آثار تاریخی، تفریحی و طبیعی در همسایگی آتشکده ساسانی قصر شیرین دیدن کنند و سفر خاطره انگیز و جذابی را تجربه کنند.
اقامتگاه های قصر شیرین
گالری تصاویر آتشکده چهارقاپی
