گوردخمه اسحاق‌وند

ریشه نام گوردخمه اسحاق‌وند

همانطور که اشاره شد گوردخمه اسحاق‌وند با نام «سکاوند» هم شناخته شده است، از جمله پژوهشگران ایران شناسی که روی انواع استودان‌ها، دخمه‌ها و گوردخمه‌ها و به ویژه گوردخمه اسحاق‌وند پژوهش کرده است، ارنست امیل هرتسفلد (1879- 1948 /Ernst Emil Herzfeld) باستان شناس آلمانی است.

او برآن است که گوردخمه اسحاق‌وند پیشینی‌تر از عصر سلوکی و متعلق به سلسه سُکاها (سکا: دلیر) در دوره ماد – هخامنشی است؛ از طرفی واژه «سکا» ریشه نام‌های «سکاوند»، «سگاوند» و «سگوند» بوده و نام «اسحاق‌وند» که بر روستا و گوردخمه گفته شده، عربی شده واژه امروزین «سکاوند» است.

البته آن‌ها که اسحاق‌وند را سلوکی می‌دانند، دلیلشان مبتنی بر دخمه بودن و نه گوردخمه است؛ چرا که چنین سازه‌هایی سه نوع متفاوت دارند؛ یکی دخمه‌ها که سازه‌هایی به نسبت محلی بوده و کاربردهای زیستی – سکونتی داشته‌اند؛ دوم استودان (استخوان‌دان)‌ها هستند که در دوران ساسانی و پیشاساسانی محلی برای قرارگیری (و نه‌ دفن) و آرامیدن مردگان بودند تا تن کالبد‌شان بدون آلودن زمین پاک در معرض باد و باران و آفتاب، بفرسایند و تنها، استخوان‌های سفید و روشن و طاهر برجای گذارند.

اما نوع سوم مانند اسحاق‌وند دخمه‌هایی هستند که برای گور بزرگی، پادشاهی و… مهیا شده باشند؛ هرتسفلد برای نظر خود مبنی بر گور بودن دخمه اسحاق‌وند، سرگذشت بسیار مشهور گئومات مغ و تقدیر حماسی – تراژدیکش را پیش می‌کشد و داستان بردیای دروغین و قتل گئومات مغ به دست داریوش کبیر را دلیل بزرگی گئومات و در نتیجه سزاوار داشتن گوردخمه می‌داند.

از طرفی دلیل دیگر هرتسفلد برای گوردخمه بودن اسحاق‌وند این است که این مغ بلند مرتبه پیش از مدعی بردیا بودن، از حاکمان و بزرگان محلی بوده و دژی با نام سکا یا سگا برای زندگی و جهت دفاع یا پنهان شدن از هراس داریوش داشته است؛ منطقه و گوردخمه موسوم به اسحاق‌وند امروزی، بقایا و بازمانده آن دژ است.

معماری گوردخمه اسحاق‌وند

علت پژوهشگرانی که قائل به پسینی بودن تاریخی این سازه‌اند و آن را از آن سلوکیان می‌دانند، ناظر به شخصیت گئومات و عدم بزرگی و نداشتن جایگاه اجتماعی برجسته‌اش است، بنابراین او را سزاوار داشتن گور ماندگار نمی‌دانند و دلیل دیگرشان به جنبه‌های معمارانه خود گوردخمه برمی‌گردد؛ اینان بر این نظرند که اگر دخمه اسحاق‌وند گوردخمه می‌بود می‌بایست مثل دیگر گوردخمه‌ها سکویی، رفی یا بخشی لحد گونه مربوط به جای گیری مرده می‌داشت.

افزون بر تمام این دلایل، هرتسفلد می‌گوید شیوه معماری و نگارگری نقش‌ها و قاب‌های پیرامون هر سه‌ سازه و چیدمان صعودی پایین به بالا و نیز بزرگی و وسعت بالا به پایین این سه گور، همه و همه نمایانگر روش‌های معمارانه پیشینی‌تر و برگرفته از تکنیک‌ها و ابزارهای لولوبیان و عیلامیان است.

در نهایت این سه گوردخمه، با فاصله عرضی و اختلاف ارتفاعی نزدیک از هم در دل صخره‌ نقر شده‌اند؛ در نزدیکی و بالا گوردخمه دومی (وسطی) مجموعه ‌نقش نگاره‌ای هست که مردی ملبس به نوعی پوشش محلی و در حال نیایش را تصویر کرده و در مقابل او دو فرد دیگر با اندازه اندامی کوچک‌تر ایستاده‌اند؛ گویا از حیث مقام و جایگاه اجتماعی پایین‌تر از اولی باشند، در فاصله میان آن‌ها آتشدان و مشعلی هست که با توجه به اینکه دو فرد مقابل درحال اهدای هدایایی هستند به روایت برخی از همفکران ارنست هرتسفلد این مشعل و آتشدان و نمادهای ‌اسطوره‌ای بعدها در دوره اشکانیان اضافه شده‌اند.

البته اهمیت دیگر نقش‌ نگاره بر سردر گور میانی این است که همین گور متعلق به گئومات مغ است؛ در پایان نادیده نباید انگاشت که این سه‌ گوردخمه از لحاظ تقسیم بندی سه گانه، از نوع گوردخمه‌های ساده و بدون ستون هستند که این نوع از گوردخمه‌ها در مناطق غرب ایران به ویژه در استان‌های کرمانشاه و کردستان بیش‌تر از سایر مناطق ایران دیده می‌شوند.