جاده شاهی

درباره جاده شاهی

جاده شاهی که با نام‌های راه شاهی و جاده سلطنتی نیز شناخته می‌شود، یکی از بنیان‌ها و پایه‌های برقراری سامانه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی امپراتوری ایران زمین در دوران شاهنشاهی هخامنشیان بوده است؛ با وجود اینکه کورش بزرگ امپراطوری شاهنشاهی ایران را برپا نمود و آن را تثبیت کرد، اما این داریوش بزرگ هخامنشی بود که پایه‌ها و امکانات زیربنایی این امپراتوری را گسترش داده، باعث قدرتمندی و گسترش آن شد؛ یکی از ابزارهای این گسترش دستور و امر داریوش بزرگ برای ساختن جاده شاهی بود.

جاده شاهی، نخستین و گسترده‌ترین جاده‌ای بود که شش گوشه امپراتوری ایران هخامنشی را به هم متصل می‌کرد؛ راه شاهی از سرحدات ایران در ترکیه کنونی، تا عراق امروزی و شوش و بابل را از یک طرف به پایتخت‌های شوش و پارسه و از طرف دیگر به پایتخت‌های هگمتانه متصل می‌کرد.

جاده شاهی در مرکز امپراتوری به ری، دامغان و خراسان امروزی می‌رسید و در اینجا به دو شاخه جنوبی و شمالی منشعب می‌شد؛ شاخه جنوبی به هرات، قندهار و کابل و پنجاب می‌رسید و شاخه شمالی با درنوردیدن سرزمین‌های بلخ و سغد به دورترین نقاط شرق دور راه می‌یافت.

در مسیر جاده شاهی، در بخش فوقانی سراب بیستون و در دامنه فرهادتراش، بخش‌هایی از آن باقی مانده است که بابل را به اکباتان متصل می‌کرده؛ این جاده در دوران‌های تاریخی متعددی دارای اهمیت بسیاری بوده است؛ چنان که یکی از راه‌های پر رفت‌ و آمد در سر تا سر دنیا بوده است.

راه شاهی، سرزمین‌های غربی دنیای باستان را از مسیر میان‌رودان و مرکز آن بابل، به هگمتانه در سرزمین ماد و از آنجا به ری و سیستان و شرق امپراتوری پیوند می‌داده است؛ در آن دوران، بابل اقامتگاه زمستانی و ییلاق پادشاهان هخامنشی و هگمتانه نیز اقامتگاه تابستانی و قشلاق آنان بوده است.

عبور جاده یا راه شاهی از بیستون، باعث رونق اقتصادی و تجاری و نیز باعث آبادانی و تمرکز سرمایه و تأسیسات در این منطقه بوده است؛ بیشتر پژوهندگان بر آن هستند که علاوه بر قداست کوه بغستان، وجود جاده شاهی و نیز عبور کاروانیان از این جاده، عامل اصلی برای ثبت و حجاری کتیبه داریوش بزرگ در بیستون و بعدها نقش‌های طاق بستان بوده است.

جاده شاهی در دوره سلوکیان نیز نقش بسیار با اهمیتی در ارتباط بین سرزمین‌های ماد با سرزمین‌های میان‌رودان داشته است؛ چنان که بر طبق نوشته‌های «دیودور سیسیلی» (Diodorus Siculus, Diodorus of Sicily) و به نقل از «محمد عبدالقدیرویچ داندامایف»، اسکندر از این جاده عبور کرده و از نقش‌ برجسته داریوش بزرگ دیدن نموده است.

از سوی دیگر وجود نقش‌ برجسته‌ها، نگاره‌ها و سنگ‌ نوشته‌های متعلق به مهرداد دوم، گودرز دوم، بلاش و هرکول در کناره‌های جاده شاهی در بیستون، حاکی از اهمیت و رونق راه شاهی در روزگاران باستان و در دوره‌های متفاوت است.

در دوره اشکانیان، راه شاهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است؛ راه شاهی در دوره اشکانی و به شهادت مورخانی چون «پلینی کوچک» (Pliny the Younger) و «خاراکسی»، منافع اقتصادی، فرهنگی و به شکل خاص منافع نظامی زیادی را به همراه آورده است؛ «ایزیدور خاراکسی» (Isidorus Characenus) روایت می‌کند زمانی که در جاده شاهی از سلوکیه به اکباتان می‌رفته است، ابتدا از «چالا» (حلوان، سرپل‌ذهاب) و در دل کوه‌های زاگرس به «کارینا» (کرند) رفته، سپس به سمت «کامبادنه» (کرمانشاه) حرکت کرده است و در نهایت با پشت سر گذاشتن بیستون، «کنکوبار» (کنگاور) و آدریانه، به اکباتان رسیده است.

«پلینی» نیز که از مورخین رومی بوده و در زمان اشکانیان به امپراتوری ایران سفر کرده است، از صادرات فراوانی یاد می‌کند که در مسیر جاده شاهی و به طرف دیگر سرزمین‌ها در جریان بوده است؛ این صادرات و کالاهای تجاری عبارت از صمغ، کتیرا، جگن و فرش ایرانی بوده که به گفته پلینی، مقصد اکثریت این محصولات امپراطوری بیزانس و روم شرقی بوده است و در سرحدات آمار و ارقام مربوط به این محصولات در گمرک‌ خانه‌ها و در دفترهایی خاص ثبت و ضبط می‌شده است.